Tiêu chuẩn xác định chết não gồm hôn mê sâu, mất phản xạ thân não, mất khả năng tự thở.
Việc xác định chết não đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong cấp cứu, hồi sức và những quyết định chuyên môn liên quan đến chăm sóc người bệnh. Bộ Y tế đã ban hành tiêu chuẩn lâm sàng rất chặt chẽ nhằm bảo đảm quá trình đánh giá được thực hiện một cách chính xác và an toàn. Đồng thời, pháp luật cũng quy định rõ các trường hợp không được áp dụng tiêu chuẩn chết não để tránh tình trạng đánh giá sai do yếu tố gây nhiễu.
1. Tiêu chuẩn lâm sàng nào được dùng để xác định chết não?
Khoản 1 Phần I Quyết định 32/2007/QĐ-BYT quy định như sau:
I. TIÊU CHUẨN LÂM SÀNG, NGHIỆM PHÁP THỬ NGHIỆM LÂM SÀNG VÀ TIÊU CHUẨN THỜI GIAN ĐỂ XÁC ĐỊNH CHẾT NÃO
1. Tiêu chuẩn lâm sàng để xác định chết não bao gồm:
a) Hôn mê sâu (thang điểm hôn mê Glasgow bằng 3 điểm);
b) Đồng tử cố định (đồng tử hai bên giãn trên 4 mm);
c) Đồng tử mất phản xạ với ánh sáng (ánh sáng đèn Pin);
d) Mất phản xạ giác mạc;
đ) Mất phản xạ ho khi kích thích phế quản: Khi hút đờm, nghiệm pháp gây ho âm tính;
e) Không có phản xạ đầu - mắt: Mất phản xạ mắt búp bê;
g) Mắt không quay khi bơm 50 ml nước lạnh vào tai: Phản xạ mắt - tiền đình âm tính;
h) Mất khả năng tự thở khi bỏ máy thở: Nghiệm pháp ngừng thở dương tính.
...
Các tiêu chuẩn trên giúp đánh giá toàn diện hoạt động của thân não – bộ phận kiểm soát những chức năng sống tối thiểu của cơ thể. Khi tất cả phản xạ này đều mất, cùng với hôn mê sâu và không thể tự thở, bác sĩ có cơ sở xác định tình trạng chết não. Những tiêu chí này được áp dụng đồng bộ để hạn chế tối đa sai sót trong chuyên môn. Quá trình kiểm tra phải được thực hiện bởi bác sĩ có kinh nghiệm và theo đúng quy trình kỹ thuật.
Tình huống giả định
- Bệnh nhân được kiểm tra tiêu chuẩn chết não
Anh Nguyễn Hoàng Tín nhập viện sau chấn thương sọ não nặng, được đặt máy thở và chuyển vào khoa hồi sức tích cực. Khi các dấu hiệu sinh tồn rất yếu, nhóm bác sĩ tiến hành kiểm tra theo tiêu chuẩn chết não để đánh giá tình trạng thần kinh. - Các bác sĩ thực hiện đầy đủ các nghiệm pháp chuyên môn
Nhóm bác sĩ kiểm tra đồng tử, phản xạ giác mạc, phản xạ ánh sáng, phản xạ đầu–mắt và phản xạ mắt–tiền đình. Cuối cùng, nghiệm pháp ngừng thở được thực hiện để kiểm tra khả năng tự thở của bệnh nhân. -
Hội đồng chuyên môn kết luận theo đúng quy trình
Sau khi loại trừ toàn bộ yếu tố gây nhiễu và đối chiếu đầy đủ các tiêu chuẩn, hội đồng chuyên môn xác định bệnh nhân chết não theo Quyết định 32/2007/QĐ-BYT.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Trường hợp nào không được áp dụng tiêu chuẩn lâm sàng để xác định chết não?
Phần IV Quyết định 32/2007/QĐ-BYT quy định như sau:
IV. CÁC TRƯỜNG HỢP KHÔNG ÁP DỤNG TIÊU CHUẨN LÂM SÀNG ĐỂ XÁC ĐỊNH CHẾT NÃO
Những trường hợp sau không đưa vào để đánh giá chết não:
1. Chưa có chẩn đoán nguyên nhân rõ ràng có thể giải thích tình trạng hôn mê và chết não lâm sàng.
2. Thân nhiệt dưới 32oC.
3. Bệnh nhân nghi ngờ ngộ độc thuốc hay đang dùng các thuốc ức chế thần kinh - cơ.
4. Phong bế thần kinh - cơ.
5. Rối loạn nội tiết và chuyển hóa.
6. Gây mê sâu.
7. Có tình trạng sốc hoặc tụt huyết áp.
8. Trạng thái ức chế tâm thần: Không đáp ứng với mọi kích thích mặc dù bệnh nhân vẫn còn đang sống.
9. Hội chứng Guillain - Barré nặng.
10. Rắn độc cắn phải thở máy.
Những trường hợp trên có thể làm sai lệch kết quả kiểm tra vì tác động lên hệ thần kinh trung ương hoặc phản xạ thân não. Các yếu tố như hạ thân nhiệt, ngộ độc thuốc hay gây mê sâu có thể khiến bệnh nhân không phản ứng, nhưng không thể kết luận là chết não. Việc loại trừ yếu tố gây nhiễu là bắt buộc để bảo đảm tính chính xác trong chẩn đoán. Nếu đánh giá vội vàng có thể dẫn đến kết luận sai, gây hậu quả nghiêm trọng trong điều trị. Vì vậy, chỉ khi bệnh nhân đạt điều kiện ổn định mới được tiến hành kiểm tra tiêu chuẩn chết não.
Tình huống giả định
- Bệnh nhân nhập viện trong tình trạng hạ thân nhiệt nghiêm trọng
Ông Lê Văn Thành được đưa vào bệnh viện sau khi mắc kẹt nhiều giờ dưới mưa lạnh, thân nhiệt chỉ còn 30°C. Bệnh nhân hôn mê và ít phản xạ. - Không thể đánh giá phản xạ thần kinh trong tình trạng này
Bác sĩ nhận thấy các phản xạ yếu nhưng xác định đây có thể do hạ thân nhiệt gây ức chế hoạt động thần kinh. Nếu kiểm tra theo tiêu chuẩn chết não lúc này có thể dẫn đến kết luận sai. -
Bác sĩ tạm hoãn đánh giá chết não
Nhóm điều trị quyết định làm ấm cơ thể và ổn định tuần hoàn trước khi tiến hành kiểm tra lại vào thời điểm phù hợp.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc xác định chết não được thực hiện theo hệ thống tiêu chuẩn lâm sàng chặt chẽ nhằm đánh giá chính xác tình trạng của bệnh nhân. Những phản xạ thân não, khả năng tự thở và mức độ hôn mê là yếu tố quan trọng để đưa ra kết luận. Tuy nhiên, có nhiều trường hợp không được áp dụng tiêu chuẩn chết não vì các yếu tố bên ngoài có thể làm sai lệch kết quả.
