Quan hệ làm việc giữa viên chức và đơn vị sự nghiệp công lập thường được điều chỉnh chặt chẽ để bảo đảm tính ổn định và minh bạch trong quá trình quản lý nhân sự. Trường hợp đơn vị sự nghiệp công lập muốn đơn phương chấm dứt hợp đồng với viên chức phải thỏa mộ trong các trường hợp được luật quy định. Đồng thời, đơn vị sự nghiệp công lập cũng phải tránh các trường hợp không được phép đơn phương chấm dứt hợp đồng làm việc với viên chức theo luật.
Viên chức có thể bị đơn phương chấm dứt hợp đồng làm việc vì nhiều lý do như thiếu năng lực, vi phạm đạo đức, vi phạm những điều viên chức không được làm hoặc do các trường hợp bất khả kháng khác.
1. Viên chức bị đơn phương chấm dứt hợp đồng trong những trường hợp nào?
Trả lời vắn tắt: Viên chức có thể bị đơn vị sự nghiệp công lập đơn phương chấm dứt hợp đồng trong sáu trường hợp gồm: không hoàn thành nhiệm vụ hai năm liên tiếp, bị buộc thôi việc theo Điều 52 và 57, ốm đau kéo dài chưa hồi phục, đơn vị thu hẹp quy mô do lý do bất khả kháng, đơn vị chấm dứt hoạt động hoặc viên chức không đạt yêu cầu sau tập sự.
Căn cứ theo khoản 1 Điều 29, điểm d khoản 1 Điều 52 và khoản 1 Điều 57 Văn bản hợp nhất 26/VBHN-VPQH 2019 Luật Viên chức:
Văn bản hợp nhất 26/VBHN-VPQH 2019 Luật Viên chức
Điều 29. Đơn phương chấm dứt hợp đồng làm việc
1. Đơn vị sự nghiệp công lập được đơn phương chấm dứt hợp đồng làm việc với viên chức trong các trường hợp sau:
a) Viên chức có 02 năm liên tiếp bị xếp loại chất lượng ở mức độ không hoàn thành nhiệm vụ;
b) Viên chức bị buộc thôi việc theo quy định tại điểm d khoản 1 Điều 52 và khoản 1 Điều 57 của Luật này;
c) Viên chức làm việc theo hợp đồng làm việc không xác định thời hạn bị ốm đau đã điều trị 12 tháng liên tục, viên chức làm việc theo hợp đồng làm việc xác định thời hạn bị ốm đau đã điều trị 06 tháng liên tục mà khả năng làm việc chưa hồi phục. Khi sức khỏe của viên chức bình phục thì được xem xét để ký kết tiếp hợp đồng làm việc;
d) Do thiên tai, hỏa hoạn hoặc những lý do bất khả kháng khác theo quy định của Chính phủ làm cho đơn vị sự nghiệp công lập buộc phải thu hẹp quy mô, khiến vị trí việc làm mà viên chức đang đảm nhận không còn;
đ) Khi đơn vị sự nghiệp công lập chấm dứt hoạt động theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền;
e) Viên chức không đạt yêu cầu sau thời gian tập sự....
Điều 52. Các hình thức kỷ luật đối với viên chức
1. Viên chức vi phạm các quy định của pháp luật trong quá trình thực hiện công việc hoặc nhiệm vụ thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm, phải chịu một trong các hình thức kỷ luật sau:
a) Khiển trách;
b) Cảnh cáo;
c) Cách chức;
d) Buộc thôi việc.
...
Điều 57. Quy định đối với viên chức bị truy cứu trách nhiệm hình sự
1. Viên chức bị Tòa án kết án phạt tù mà không được hưởng án treo hoặc kết án về hành vi tham nhũng thì bị buộc thôi việc.
...
Theo đó, viên chức có hai năm liên tiếp không hoàn thành nhiệm vụ, bị kỷ luật buộc thôi việc, bị kết án tù không hưởng án treo hoặc phạm tội tham nhũng đều thuộc diện bị chấm dứt hợp đồng. Ngoài ra, viên chức điều trị ốm đau kéo dài nhưng chưa hồi phục, đơn vị phải thu hẹp quy mô do thiên tai hoặc đơn vị bị giải thể cũng là căn cứ để chấm dứt hợp đồng. Quy định này nhằm bảo đảm chất lượng đội ngũ viên chức, đồng thời tạo cơ chế linh hoạt cho đơn vị sự nghiệp trong quản lý nhân sự.
Tình huống giả định
-
Ông Trần Văn Minh bị đánh giá không hoàn thành nhiệm vụ hai năm liên tiếp
Tháng 12/2025, ông Trần Văn Minh (cư trú tại phường Nha Trang, Khánh Hòa) nhận kết quả đánh giá cuối năm và bị xếp loại “không hoàn thành nhiệm vụ” hai năm liền. -
Đơn vị sự nghiệp khởi động quy trình đơn phương chấm dứt hợp đồng
Lãnh đạo đơn vị căn cứ điểm a khoản 1 Điều 29 Luật Viên chức để thông báo về việc xem xét chấm dứt hợp đồng làm việc với ông. Cảm thấy không công bằng, ông Minh khởi kiện ra tòa án. -
Tòa án nhân dân khu vực 1 - Khánh Hòa xác nhận việc chấm dứt hợp đồng hợp pháp
Tòa án nhân dân khu vực 1 - Khánh Hòa xem xét hồ sơ và kết luận việc đơn phương chấm dứt hợp đồng với ông Minh có căn cứ và đúng quy trình pháp luật.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Các trường hợp không được đơn phương chấm dứt hợp đồng với viên chức là gì?
Trả lời vắn tắt: Đơn vị sự nghiệp công lập không được đơn phương chấm dứt hợp đồng với viên chức đang điều trị bệnh, viên chức đang nghỉ theo chế độ hoặc viên chức nữ đang mang thai, nghỉ thai sản, nuôi con dưới 36 tháng tuổi, trừ trường hợp đơn vị chấm dứt hoạt động.
Căn cứ theo khoản 3 Điều 29 Văn bản hợp nhất 26/VBHN-VPQH 2019 Luật Viên chức:
Văn bản hợp nhất 26/VBHN-VPQH 2019 Luật Viên chức
Điều 29. Đơn phương chấm dứt hợp đồng làm việc
...
3. Người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập không được đơn phương chấm dứt hợp đồng làm việc với viên chức trong các trường hợp sau:
a) Viên chức ốm đau hoặc bị tai nạn, đang điều trị bệnh nghề nghiệp theo quyết định của cơ sở chữa bệnh, trừ trường hợp quy định tại điểm c khoản 1 Điều này;
b) Viên chức đang nghỉ hàng năm, nghỉ về việc riêng và những trường hợp nghỉ khác được người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập cho phép;
c) Viên chức nữ đang trong thời gian có thai, nghỉ thai sản, nuôi con dưới 36 tháng tuổi, trừ trường hợp đơn vị sự nghiệp công lập chấm dứt hoạt động....
Quy định trên bảo vệ quyền lợi của viên chức trong những thời điểm đặc biệt dễ bị tổn thương như ốm đau, tai nạn hoặc đang chăm sóc con nhỏ. Đồng thời, người lao động đang nghỉ theo chế độ hoặc nghỉ có phép cũng không thể bị đơn phương chấm dứt hợp đồng. Việc cho phép chấm dứt hợp đồng trong trường hợp đơn vị ngừng hoạt động là ngoại lệ hợp lý, xuất phát từ yêu cầu tổ chức lại bộ máy.
Tình huống giả định
-
Bà Phạm Thu Hà đang mang thai và tạm nghỉ theo chỉ định
Tháng 5/2026, bà Phạm Thu Hà (cư trú tại Thành phố Huế) đang mang thai và nghỉ theo chỉ định của bệnh viện. Trong thời gian này, đơn vị sự nghiệp tiến hành rà soát nhân sự để tái cấu trúc. -
Đơn vị thông báo chủ trương cắt giảm nhưng không thể áp dụng đối với bà Hà
Mặc dù có kế hoạch tinh gọn bộ máy, lãnh đạo đơn vị không thể đưa bà Hà vào danh sách chấm dứt hợp đồng theo điểm c khoản 3 Điều 29 Luật Viên chức. -
Luật sư khẳng định đơn vị không được quyền chấm dứt hợp đồng
Thắc mắc về vấn đề này, đơn vị gửi thư hỏi ý kiến luật sư. Luật sư sau đó xác định đơn vị không được phép đơn phương chấm dứt hợp đồng trong trường hợp này.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Quy định pháp luật về đơn phương chấm dứt hợp đồng với viên chức đặt ra ranh giới rõ ràng giữa các trường hợp được phép và không được phép. Với các trường hợp có căn cứ khách quan hoặc vi phạm nghiêm trọng, đơn vị được quyền chủ động xử lý theo luật. Ngược lại, viên chức đang trong thời gian điều trị bệnh, nghỉ theo chế độ hoặc mang thai được pháp luật bảo vệ và không thể bị đơn phương chấm dứt hợp đồng.
