Hệ thống Tòa án nhân dân hiện nay gồm Tòa án nhân dân tối cao, cấp tỉnh, khu vực, chuyên biệt và quân sự. Ngoài ra Tòa án cũng là cơ quan duy nhất tại Việt Nam có thẩm quyền xét xử.
Tòa án nhân dân là cơ quan duy nhất có thẩm quyền xét xử trong hệ thống tư pháp. Trước đây, hệ thống Tòa án được tổ chức theo bốn cấp, tuy nhiên, theo Văn bản hợp nhất 111/VBHN-VPQH 2025 về Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, mô hình đã được điều chỉnh, thành lập các Tòa án nhân dân khu vực thay thế cho cấp huyện.
1. Tổ chức Tòa án nhân dân hiện nay gồm những cấp nào?
Căn cứ theo khoản 1 Điều 4 Văn bản hợp nhất 111/VBHN-VPQH 2025 về Luật Tổ chức Tòa án nhân dân:
Văn bản hợp nhất 111/VBHN-VPQH 2025 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân
Điều 4. Tổ chức và thẩm quyền thành lập, giải thể các Tòa án nhân dân
1. Tổ chức của Tòa án nhân dân bao gồm:
a) Tòa án nhân dân tối cao;
b) Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố (sau đây gọi là Tòa án nhân dân cấp tỉnh);
c) Tòa án nhân dân khu vực;
d) Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế (sau đây gọi là Tòa án chuyên biệt);
đ) Tòa án quân sự trung ương, Tòa án quân sự quân khu và tương đương, Tòa án quân sự khu vực (sau đây gọi chung là Tòa án quân sự)....
Như vậy, sau khi sắp xếp, Tòa án nhân dân khu vực là cấp trực tiếp xét xử sơ thẩm đối với các vụ án dân sự, hình sự, hành chính… mà trước đây thuộc thẩm quyền Tòa án nhân dân cấp huyện. Một thiết chế mới là Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế, Tòa án được thiết kế để giải quyết tranh chấp tài chính – thương mại phức tạp. Mô hình này giúp tăng tính chuyên môn hóa, giảm tải cho cấp tỉnh và nâng cao chất lượng xét xử thống nhất.
Tình huống giả định
-
Người dân thắc mắc nơi nộp đơn khởi kiện sau khi không còn tòa cấp huyện
Tháng 4/2025, tại TP Hồ Chí Minh, ông Phạm Thanh Lâm cư trú tại Phường Diên Hồng muốn khởi kiện tranh chấp hợp đồng dịch vụ nhưng băn khoăn “không còn Tòa án cấp huyện thì nộp đơn ở đâu?” và tìm đến luật sư tư vấn. -
Luật sư hướng dẫn nộp tại Tòa án nhân dân khu vực có thẩm quyền
Luật sư giải thích căn cứ Điều 4 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân Tòa án nhân dân khu vực thay thế cấp huyện để thụ lý sơ thẩm các tranh chấp dân sự thông thường theo thẩm quyền lãnh thổ. Với nơi cư trú tại Phường Bến Thành, ông Lâm sẽ nộp đơn tại Tòa án nhân dân khu vực 4 – TP Hồ Chí Minh. -
Tòa án tiếp nhận đơn và thông báo thụ lý theo quy định
Sau khi chuẩn bị hồ sơ hợp lệ, ông Lâm nộp đơn tại Tòa án nhân dân khu vực 4 – TP Hồ Chí Minh và được thông báo thụ lý, từ đó vụ án được giải quyết theo thủ tục sơ thẩm tại tòa khu vực có thẩm quyền.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án nhân dân
Căn cứ theo Điều 3 Văn bản hợp nhất 111/VBHN-VPQH 2025 về Luật Tổ chức Tòa án nhân dân:
Văn bản hợp nhất 111/VBHN-VPQH 2025 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân
Điều 3. Nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án nhân dân
1. Tòa án nhân dân thực hiện quyền tư pháp bao gồm quyền xét xử, quyết định về các tranh chấp, vi phạm pháp luật, về những vấn đề liên quan đến quyền con người, quyền, nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân theo quy định của luật; bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử.
2. Khi thực hiện quyền tư pháp, Tòa án nhân dân có nhiệm vụ, quyền hạn sau đây:
a) Xét xử, giải quyết vụ án hình sự, vụ án hành chính, vụ việc dân sự (gồm vụ án dân sự và việc dân sự), vụ việc phá sản và vụ án, vụ việc khác theo quy định của pháp luật;
b) Giải quyết, xét xử vi phạm hành chính theo quy định của luật;
c) Quyết định những vấn đề liên quan đến quyền con người, quyền và nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân theo quy định của luật;
d) Phát hiện, kiến nghị về tính hợp hiến, hợp pháp của văn bản quy phạm pháp luật trong xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc theo quy định của luật;
đ) Giải thích áp dụng pháp luật trong xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc;
e) Tổng kết thực tiễn xét xử, bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử; phát triển án lệ;
g) Thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn về thi hành án theo quy định của luật;
h) Thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn khác theo quy định của pháp luật.
Tòa án nhân dân không chỉ làm nhiệm vụ xét xử mà còn đóng vai trò trung tâm trong việc bảo vệ quyền con người và bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp của pháp luật trong thực tiễn áp dụng. Bên cạnh đó, Tòa án nhân dân tối cao có chức năng phát triển án lệ, tổng kết thực tiễn xét xử và hướng dẫn thống nhất việc áp dụng pháp luật trong cả nước.
Tình huống giả định
-
Tòa án nhân dân khu vực xét xử vụ án dân sự sơ thẩm
Ngày 5/9/2025, tại TP Đà Nẵng, Tòa án nhân dân khu vực 3 - TP Hồ Chí Minh xét xử vụ tranh chấp hợp đồng mua bán nhà ở giữa ông Trương Minh Đức và Công ty TNHH An Gia. -
Phát hiện dấu hiệu vi phạm pháp luật trong văn bản áp dụng
Trong quá trình xét xử, Hội đồng xét xử phát hiện một quy định tại văn bản hướng dẫn địa phương có dấu hiệu trái với Bộ luật Dân sự. -
Hội đồng xét xử tạm ngừng phiên tòa để báo cáo và kiến nghị sửa đổi
Hội đồng xét xử tạm ngừng phiên tòa và báo cáo Chánh án Tòa án nhân dân khu vực 3 - TP Hồ Chí Minh có văn bản đề nghị Chánh án Tòa án nhân dân tối cao kiến nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, sửa đổi.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Hệ thống Tòa án nhân dân hiện nay bao gồm: Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Tòa án nhân dân khu vực, Tòa án chuyên biệt và Tòa án quân sự. Các Tòa án thực hiện quyền tư pháp, xét xử, giải quyết tranh chấp và bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật. Việc tổ chức lại hệ thống theo hướng tinh gọn, chuyên nghiệp góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động tư pháp và bảo vệ công lý.
