Thuyền viên làm việc trên tàu biển có phải ký kết hợp đồng lao động không?

Lao động hàng hải là lĩnh vực đặc thù, trong đó thuyền viên đóng vai trò then chốt trong việc vận hành và bảo đảm an toàn cho tàu biển. Để tránh tranh chấp phát sinh từ công việc theo thỏa thuận miệng, pháp luật yêu cầu thuyền viên và chủ tàu phải ký kết hợp đồng lao động trước khi làm việc. Bên cạnh đó, chế độ lao động và quyền lợi của thuyền viên cũng được quy định rõ để bảo đảm môi trường làm việc an toàn và công bằng.

1. Thuyền viên làm việc trên tàu biển có phải ký kết hợp đồng lao động không?

Điều 62 Bộ luật Hàng hải 2015 quy định như sau:

Bộ luật Hàng hải 2015

Điều 62. Hợp đồng lao động của thuyền viên

1. Trước khi làm việc trên tàu biển, thuyền viên và chủ tàu phải ký kết hợp đồng lao động.

2. Hợp đồng lao động của thuyền viên phải bao gồm nội dung cơ bản theo quy định của pháp luật về hợp đồng lao động và phải có nội dung sau đây:

a) Việc hồi hương của thuyền viên;

b) Bảo hiểm tai nạn;

c) Tiền thanh toán nghỉ hằng năm;

d) Điều kiện chấm dứt hợp đồng lao động.

Hợp đồng lao động là cơ sở pháp lý quan trọng nhằm đảm bảo quyền lợi của thuyền viên trong môi trường làm việc đặc thù, rủi ro cao và thời gian làm việc thường kéo dài nhiều ngày. Việc ký kết hợp đồng giúp xác định trách nhiệm của chủ tàu trong bố trí công việc, bảo đảm an toàn và quyền lợi về bảo hiểm, tiền lương cũng như quyền được hồi hương của thuyền viên. Đồng thời, đây cũng là cơ sở để giải quyết tranh chấp phát sinh trong quá trình làm việc. Đối với thuyền viên, hợp đồng lao động là bằng chứng ràng buộc chủ tàu thực hiện đầy đủ chế độ, đặc biệt trong trường hợp xảy ra tai nạn, tranh chấp về tiền lương hoặc yêu cầu hồi hương. Ngược lại, chủ tàu cũng có căn cứ để quản lý thuyền viên, quy định rõ trách nhiệm và yêu cầu công việc nhằm bảo đảm an toàn, kỷ luật lao động trên tàu biển.

Tình huống giả định

Thuyền viên làm việc không hợp đồng trên tàu hàng tại TP. Hồ Chí Minh

• Va chạm trong công việc và phát sinh mâu thuẫn

  Tháng 5/2025, anh Phạm Văn Lực (thuyền viên trú tại TP. Hồ Chí Minh) được chủ tàu hàng tư nhân nhận vào làm việc theo dạng “thỏa thuận miệng”, không có hợp đồng lao động. Trong một chuyến vận chuyển hàng từ TP. Hồ Chí Minh đi Hải Phòng, anh Lực xảy ra mâu thuẫn với quản lý tàu về phân công nhiệm vụ. Do không có hợp đồng nên các quyền lợi và trách nhiệm của anh Lực hoàn toàn không được ghi nhận bằng văn bản.

• Sự cố tai nạn và yêu cầu xử lý

  Trong quá trình neo buộc hàng, anh Lực trượt chân và bị chấn thương phần mềm vùng chân. Khi yêu cầu chủ tàu hỗ trợ chi phí y tế, chủ tàu từ chối vì cho rằng anh “chưa phải nhân viên chính thức” do không ký hợp đồng. Anh Lực lập tức trình báo Sở Lao động – Thương binh và Xã hội để yêu cầu can thiệp.

• Kết quả xử lý theo quy định pháp luật

  Cơ quan chức năng xác định chủ tàu đã vi phạm nghĩa vụ ký kết hợp đồng lao động theo Điều 62 Bộ luật Hàng hải 2015. Chủ tàu buộc phải thanh toán toàn bộ chi phí y tế cho anh Lực, ký bổ sung hợp đồng lao động và chịu xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lao động theo quy định. Anh Lực tiếp tục được đảm bảo quyền lợi về tiền lương, bảo hiểm và chế độ an toàn trong thời gian làm việc.

Tình huống trên là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

2. Chế độ lao động và quyền lợi của thuyền viên được quy định như thế nào?

Điều 61 Bộ luật Hàng hải 2015 quy định như sau:

Bộ luật Hàng hải 2015

Điều 61. Chế độ lao động và quyền lợi của thuyền viên

1. Chế độ lao động và quyền lợi của thuyền viên làm việc trên tàu biển Việt Nam được thực hiện theo quy định của pháp luật Việt Nam và điều ước quốc tế liên quan mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.

2. Trường hợp chủ tàu hoặc thuyền trưởng yêu cầu thuyền viên phải rời tàu biển thì chủ tàu có trách nhiệm chu cấp mọi chi phí sinh hoạt và đi đường cần thiết để thuyền viên hồi hương; trong trường hợp thuyền trưởng yêu cầu thuyền viên rời tàu biển thì thuyền trưởng phải báo cáo chủ tàu.

3. Trường hợp tài sản riêng hợp pháp của thuyền viên bị tổn thất do tàu biển bị tai nạn thì chủ tàu phải bồi thường tài sản đó theo giá thị trường tại thời điểm và địa điểm giải quyết tai nạn. Thuyền viên có lỗi trực tiếp gây ra tai nạn làm tổn thất tài sản của mình thì không có quyền đòi bồi thường tài sản đó.

4. Chế độ lao động và quyền lợi của thuyền viên Việt Nam làm việc trên tàu biển nước ngoài và của thuyền viên nước ngoài làm việc trên tàu biển Việt Nam được thực hiện theo hợp đồng lao động.

Thuyền viên không chỉ được áp dụng các tiêu chuẩn lao động theo pháp luật Việt Nam mà còn được hưởng các quyền phát sinh theo điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia, bảo đảm quyền lợi trong bối cảnh hội nhập hàng hải quốc tế. Đặc biệt, quyền hồi hương là yếu tố quan trọng nhằm bảo vệ thuyền viên khi họ phải rời tàu trong các tình huống bất khả kháng hoặc theo yêu cầu của chủ tàu. Ngoài ra, tài sản hợp pháp của thuyền viên cũng được pháp luật bảo vệ, buộc chủ tàu bồi thường trong trường hợp xảy ra tai nạn không do lỗi của thuyền viên. Đối với thuyền viên làm việc trên tàu biển nước ngoài hoặc thuyền viên nước ngoài làm việc tại Việt Nam, hợp đồng lao động là cơ sở pháp lý quyết định quyền và nghĩa vụ của các bên, bảo đảm thuyền viên luôn có cơ chế bảo vệ phù hợp, không bị bỏ rơi khi có sự cố xảy ra.

Tình huống giả định

Bồi thường tài sản và quyền hồi hương của thuyền viên tại Hải Phòng

• Sự cố tai nạn làm hư hỏng tài sản cá nhân

  Tháng 8/2025, anh Lê Hữu Toàn (thuyền viên làm việc trên tàu hàng xuất phát từ cảng Hải Phòng) mang theo laptop cá nhân để phục vụ học tập trong thời gian lênh đênh trên biển. Trong quá trình tàu gặp sự cố va phải vật thể trôi nổi và bị nghiêng đột ngột, nhiều đồ đạc cá nhân của thuyền viên bị rơi vỡ, trong đó laptop của anh Toàn bị hư hỏng hoàn toàn.

• Yêu cầu chủ tàu giải quyết quyền lợi

  Anh Toàn yêu cầu chủ tàu bồi thường theo giá thị trường vì tai nạn không do lỗi của mình. Đồng thời, do tâm lý bất ổn sau sự cố, anh xin phép rời tàu sớm và hồi hương về Hải Phòng. Tuy nhiên, ban đầu chủ tàu từ chối, cho rằng tài sản cá nhân không thuộc trách nhiệm bồi thường và chi phí hồi hương phải tự chi trả.

• Cơ quan chức năng vào cuộc và quyết định xử lý

  Sau khi nhận được phản ánh, Cảng vụ hàng hải đã làm việc với chủ tàu và xác định anh Toàn có quyền được bồi thường tài sản theo khoản 3 Điều 61 Bộ luật Hàng hải 2015, do tai nạn không phải do lỗi của anh. Ngoài ra, chủ tàu còn phải thanh toán toàn bộ chi phí ăn ở, đi lại để bảo đảm việc hồi hương cho anh theo khoản 2 Điều 61. Cuối cùng, anh Toàn được bồi thường laptop theo đúng giá thị trường và được hỗ trợ toàn bộ chi phí trở về Hải Phòng.

Tình huống trên là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Kết luận

Pháp luật hàng hải đã xây dựng cơ chế bảo vệ rõ ràng và toàn diện để bảo đảm quyền lợi cho thuyền viên trong môi trường lao động đặc thù trên biển. Việc ký kết hợp đồng lao động là yêu cầu bắt buộc, giúp xác lập quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm giữa thuyền viên và chủ tàu trước khi làm việc. Các chế độ lao động và quyền lợi như quyền hồi hương, bồi thường tài sản và áp dụng tiêu chuẩn lao động Việt Nam được quy định chặt chẽ, bảo đảm thuyền viên luôn được bảo vệ khi xảy ra sự cố hay phát sinh tranh chấp.