Áp dụng tập quán trong hôn nhân phải dựa trên thỏa thuận hợp pháp. Khi có tranh chấp thì sẽ áp dụng biện pháp hòa giải hoặc Tòa án sẽ giải quyết theo quy định.
Tập quán là một phần quan trọng trong đời sống hôn nhân ở nhiều vùng, miền và cộng đồng tại Việt Nam. Pháp luật cho phép áp dụng tập quán trong hôn nhân nếu đáp ứng các điều kiện nhất định và được các bên thống nhất lựa chọn. Việc hiểu rõ nguyên tắc thỏa thuận và cách giải quyết tranh chấp giúp bảo đảm quyền lợi của các bên và duy trì giá trị văn hóa tốt đẹp của từng dân tộc.
1. Thỏa thuận về áp dụng tập quán trong hôn nhân như thế nào?
Điều 3 Nghị định 126/2014/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 3. Thỏa thuận về áp dụng tập quán
1. Quy định các bên không có thỏa thuận tại Khoản 1 Điều 7 của Luật Hôn nhân và gia đình được hiểu là các bên không có thỏa thuận về áp dụng tập quán và cũng không có thỏa thuận khác về vụ, việc cần được giải quyết.
2. Trường hợp các bên có thỏa thuận về tập quán được áp dụng thì giải quyết theo thỏa thuận đó; nếu các bên không có thỏa thuận thì giải quyết theo quy định tại Điều 4 của Nghị định này.
Điều 7 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 7. Áp dụng tập quán về hôn nhân và gia đình
1. Trong trường hợp pháp luật không quy định và các bên không có thỏa thuận thì tập quán tốt đẹp thể hiện bản sắc của mỗi dân tộc, không trái với nguyên tắc quy định tại Điều 2 và không vi phạm điều cấm của Luật này được áp dụng.
...
Nếu hai bên đồng ý chọn tập quán để áp dụng thì thỏa thuận đó được ưu tiên khi giải quyết vấn đề hôn nhân. Trường hợp không thỏa thuận, pháp luật chỉ cho phép áp dụng tập quán tốt đẹp, không trái nguyên tắc hôn nhân tiến bộ và không vi phạm điều cấm. Điều này bảo đảm vừa tôn trọng bản sắc văn hóa, vừa giữ gìn giá trị pháp lý chung.
Tình huống giả định
- Hai bên thống nhất áp dụng tập quán cưới hỏi
Anh Hoàng Tuấn Minh tại tỉnh Lạng Sơn và chị Nông Thị Huyền cùng thống nhất áp dụng tập quán cưới hỏi truyền thống của dân tộc Tày trong việc tổ chức lễ cưới. - Tập quán được áp dụng hợp pháp
Hai bên thỏa thuận rõ ràng về nghi lễ, lễ vật và các phong tục đặc trưng. Tập quán này không vi phạm điều cấm và phù hợp nguyên tắc hôn nhân tự nguyện, bình đẳng. -
Cơ quan nhà nước công nhận khi giải quyết thủ tục
Khi đăng ký kết hôn, Ủy ban nhân dân cấp xã ghi nhận việc áp dụng tập quán theo đúng quy định và không yêu cầu thay đổi vì tập quán hoàn toàn hợp pháp.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Trường hợp không thỏa thuận được thì giải quyết như thế nào?
Điều 4 Nghị định 126/2014/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 4. Giải quyết vụ, việc hôn nhân và gia đình có áp dụng tập quán
1. Trường hợp giải quyết vụ, việc hôn nhân và gia đình có áp dụng tập quán thì thực hiện việc hòa giải theo quy định của pháp luật về hòa giải ở cơ sở, khuyến khích sự tham gia hòa giải của người có uy tín trong cộng đồng, chức sắc tôn giáo.
2. Trường hợp hòa giải không thành hoặc vụ, việc hôn nhân và gia đình có áp dụng tập quán không thuộc phạm vi hòa giải ở cơ sở thì Tòa án giải quyết vụ, việc đó theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự.
Nếu hai bên không thống nhất được tập quán để áp dụng khi phát sinh tranh chấp, hòa giải là bước bắt buộc đầu tiên. Khi hòa giải không đạt kết quả hoặc vụ việc thuộc thẩm quyền Tòa án, cơ quan xét xử sẽ giải quyết dựa trên pháp luật, không ưu tiên áp dụng tập quán. Điều này giúp bảo đảm quyền lợi của các bên và xử lý khách quan.
Tình huống giả định
- Phát sinh tranh chấp liên quan đến tập quán đa thê
Anh Lò Văn Hùng tại tỉnh Lạng Sơn yêu cầu áp dụng tập quán cũ của dòng họ cho phép đàn ông lấy nhiều vợ. Chị Hoàng Thị Quỳnh (vợ anh Hùng) không đồng ý và phản đối việc áp dụng tập quán này. - Hòa giải tại cộng đồng không thành
Người có uy tín trong bản được mời tham gia hòa giải, giải thích rằng tập quán đa thê trái với nguyên tắc một vợ một chồng của Luật Hôn nhân và gia đình. Tuy vậy, anh Hùng vẫn yêu cầu áp dụng tập quán. -
Tòa án không chấp nhận tập quán trái luật
Vụ việc được chuyển lên Tòa án theo đúng thẩm quyền. Tòa án khẳng định tập quán đa thê vi phạm điều cấm của pháp luật nên không được áp dụng, đồng thời giải quyết vụ việc theo quy định hiện hành.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc áp dụng tập quán trong hôn nhân phải dựa trên sự thỏa thuận của các bên và chỉ được chấp nhận khi không trái pháp luật. Nếu các bên không đạt được thỏa thuận, hòa giải là bước bắt buộc cần thực hiện. Khi hòa giải không thành, vụ việc sẽ được đưa ra Tòa án để giải quyết.
