Suy thoái môi trường là sự suy giảm chất lượng và số lượng các thành phần môi trường làm ảnh hưởng đến sức khỏe con người và hệ sinh thái tự nhiên theo pháp luật về môi trường.
Suy thoái môi trường được hiểu là sự giảm sút về chất lượng, số lượng của các thành phần môi trường gây ra tác động tiêu cực lên sức khỏe con người và hệ sinh thái. Đây là một trong những vấn đề trọng tâm của pháp luật môi trường nhằm kịp thời nhận diện và xử lý các nguy cơ gây thiệt hại. Thiệt hại do suy thoái môi trường bao gồm sự suy giảm chức năng, tính hữu ích của môi trường và thiệt hại về sức khỏe, tài sản của tổ chức, cá nhân.
1. Suy thoái môi trường là gì?
Quy định này được nêu cụ thể tại khoản 13 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường 2020 như sau:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
13. Suy thoái môi trường là sự suy giảm về chất lượng, số lượng của thành phần môi trường, gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người, sinh vật và tự nhiên.
...
Pháp luật xem suy thoái môi trường là hiện tượng môi trường bị giảm giá trị so với trạng thái ban đầu. Sự suy giảm này có thể liên quan đến nước, không khí, đất, hệ sinh thái hay các yếu tố tự nhiên khác. Dấu hiệu cốt lõi của suy thoái là:
-
Giảm chất lượng (ô nhiễm, độc hại, thay đổi tính chất tự nhiên).
- Giảm số lượng (cạn kiệt tài nguyên, mất đất, mất rừng…).
Hệ quả cuối cùng là ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng, động – thực vật và cân bằng sinh thái.
Tình huống giả định
- Công ty Minh Hoà triển khai dự án
Công ty TNHH Minh Hoà triển khai dự án nuôi trồng thủy sản tại tỉnh Đắk Lắk. Trong quá trình vận hành thử, doanh nghiệp xả nước chưa qua xử lý ra kênh tưới tiêu. - Cơ quan môi trường ghi nhận nguồn nước giảm chất lượng
Cơ quan môi trường ghi nhận nguồn nước đổi màu và giảm chất lượng. Nhiều hộ dân phản ánh tình trạng tôm cá chết bất thường. - Hiện tượng này được xác định là suy thoái môi trường
Kết quả phân tích cho thấy nồng độ amoni vượt chuẩn. Cơ quan chức năng xác định suy thoái chất lượng nước mặt tại khu vực. Đây là hiện tượng suy thoái môi trường
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Thiệt hại do suy thoái môi trường là gì?
Quy định này được nêu cụ thể tại khoản 1 Điều 130 Luật Bảo vệ môi trường 2020 như sau:
Điều 130. Thiệt hại do ô nhiễm, suy thoái môi trường và nguyên tắc xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại về môi trường
1. Thiệt hại do ô nhiễm, suy thoái môi trường bao gồm:
a) Suy giảm chức năng, tính hữu ích của môi trường;
b) Thiệt hại về tính mạng, sức khỏe của con người, tài sản và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân do hậu quả của việc suy giảm chức năng, tính hữu ích của môi trường gây ra.
2. Việc xác định tổ chức, cá nhân gây thiệt hại về môi trường phải bảo đảm kịp thời, khách quan và công bằng. Tổ chức, cá nhân gây thiệt hại về môi trường phải bồi thường toàn bộ thiệt hại do mình gây ra, đồng thời phải chi trả toàn bộ chi phí xác định thiệt hại và thực hiện thủ tục yêu cầu bồi thường thiệt hại theo quy định.
3. Trường hợp có từ 02 tổ chức, cá nhân trở lên gây thiệt hại về môi trường, việc bồi thường thiệt hại được quy định như sau:
a) Trách nhiệm bồi thường thiệt hại về môi trường của từng đối tượng được xác định theo loại chất ô nhiễm, lượng phát thải và các yếu tố khác;
b) Trách nhiệm bồi thường thiệt hại về môi trường, chi trả chi phí xác định thiệt hại và thực hiện thủ tục yêu cầu bồi thường thiệt hại đối với từng đối tượng được xác định tương ứng với tỷ lệ gây thiệt hại trong tổng thiệt hại về môi trường; trường hợp các bên liên quan hoặc cơ quan quản lý nhà nước về môi trường không xác định được tỷ lệ chịu trách nhiệm thì cơ quan trọng tài hoặc Tòa án quyết định theo thẩm quyền.
4. Tổ chức, cá nhân tuân thủ đầy đủ các quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường, có hệ thống xử lý chất thải đạt yêu cầu và chứng minh được rằng không gây thiệt hại về môi trường thì không phải bồi thường thiệt hại về môi trường, không phải chịu các chi phí liên quan đến xác định thiệt hại và thực hiện thủ tục yêu cầu bồi thường thiệt hại.
Thiệt hại môi trường không chỉ giới hạn ở thiệt hại vật chất cụ thể mà còn bao gồm thiệt hại mang tính sinh thái, tức là giảm khả năng tự phục hồi và chức năng tự nhiên của môi trường.
Theo Điều 130 quy định:
-
Thiệt hại môi trường gồm: môi trường bị mất khả năng cung cấp các giá trị ban đầu (ví dụ: nước không còn đạt chuẩn, đất không còn canh tác được…).
-
Thiệt hại đối với con người và tài sản gồm: chi phí điều trị bệnh, thiệt hại chết gia súc, hao hụt sản lượng mùa vụ, giảm giá trị đất đai…
Pháp luật yêu cầu tổ chức, cá nhân gây suy thoái môi trường phải bồi thường toàn bộ thiệt hại, bao gồm thiệt hại môi trường và thiệt hại của cộng đồng theo Điều 130 Luật Bảo vệ môi trường 2020.
Tình huống giả định
- Công ty Thành Hưng vận hành nhà máy
Công ty Cổ phần Thành Hưng vận hành nhà máy sản xuất giấy tại tỉnh Lâm Đồng. Hoạt động sản xuất phát sinh khí thải chưa được kiểm soát. - Cơ quan chức năng quan trắc sau khi nhận được phản ánh
Nhiều hộ dân gần khu vực phản ánh tình trạng cây trồng giảm năng suất. Cơ quan môi trường tiến hành quan trắc môi trường. - Kết quả là suy giảm chất lượng không khí dẫn đến thiệt hại
Kết quả cho thấy khí SO₂ vượt ngưỡng cho phép, gây suy giảm chất lượng không khí. Thiệt hại gồm: cây trồng bị ảnh hưởng, người dân mắc bệnh hô hấp. - Cơ quan chức năng yêu cầu bồi thường
Cơ quan chức năng yêu cầu doanh nghiệp bồi thường và khắc phục môi trường theo Điều 130.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Suy thoái môi trường được pháp luật định nghĩa rõ là sự suy giảm chất lượng và số lượng các thành phần môi trường, kéo theo nhiều hệ lụy đối với sức khỏe con người và tự nhiên. Thiệt hại do suy thoái được xác định theo cả giá trị môi trường bị mất và thiệt hại phát sinh cho cộng đồng. Nếu doanh nghiệp gây ra thiệt hại về môi trường sẽ phải bồi thường thiệt hại theo luật.
