Quan trắc môi trường là hoạt động theo dõi và ghi nhận thông tin về chất lượng môi trường theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường.
Quan trắc môi trường là một nội dung quan trọng trong quản lý chất lượng môi trường. Hoạt động này giúp ghi nhận tình trạng môi trường và đánh giá mức độ tác động từ các hoạt động phát triển. Quy định pháp luật hiện hành xác định rõ khái niệm và phạm vi đối tượng phải quan trắc.
1. Quan trắc môi trường là gì?
Quy định này được nêu cụ thể tạo khoản 25 Điều 3 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 như sau:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
25. Quan trắc môi trường là việc theo dõi liên tục, định kỳ, đột xuất, có hệ thống về thành phần môi trường, các nhân tố tác động đến môi trường, chất thải nhằm cung cấp thông tin đánh giá hiện trạng môi trường, diễn biến chất lượng môi trường và tác động xấu đến môi trường.
...
Quan trắc môi trường được hiểu là hoạt động thu thập thông tin một cách thường xuyên, đột xuất hoặc theo chu kỳ về nước, không khí, đất, chất thải và các yếu tố liên quan. Mục tiêu chính là cung cấp dữ liệu để đánh giá chất lượng môi trường tại thời điểm hiện tại và xu hướng thay đổi trong tương lai. Đây là cơ sở quan trọng để cơ quan nhà nước xem xét nguy cơ ô nhiễm và xây dựng biện pháp quản lý phù hợp.
Hoạt động quan trắc cũng hỗ trợ doanh nghiệp và chủ dự án nhận diện các vấn đề môi trường từ sớm, từ đó điều chỉnh quy trình sản xuất, vận hành và tuân thủ pháp luật. Do vai trò này, nhiều dự án bắt buộc phải thực hiện quan trắc trong suốt quá trình hoạt động.
Tình huống giả định
- Công ty Phát triển Khu Công nghiệp Miền Trung đề xuất dự án
Công ty TNHH Phú Minh đề xuất dự án nhà máy chế biến gỗ. - Đơn vị tư vấn rà soát dự án
Đơn vị tư vấn rà soát và xác định khu vực có yếu tố nhạy cảm về môi trường (gần nguồn nước và khu dân cư). - Công ty đánh giá sơ bộ tác động môi trường
Công ty tiến hành đánh giá sơ bộ tác động môi trường để nhận diện các rủi ro chính và mức độ phù hợp với quy hoạch tỉnh. - Hồ sơ đánh giá sơ bộ gửi đến cơ quan có thẩm quyền
Hồ sơ đánh giá sơ bộ được gửi kèm báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư để cơ quan thẩm quyền xem xét.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Đối tượng quan trắc môi trường là gì?
Quy định này được nêu cụ thể tạo Điều 108 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 như sau:
Điều 108. Đối tượng quan trắc môi trường
1. Thành phần môi trường phải được quan trắc bao gồm:
a) Môi trường nước gồm nước mặt, nước dưới đất, nước biển;
b) Môi trường không khí xung quanh;
c) Môi trường đất, trầm tích;
d) Đa dạng sinh học;
đ) Tiếng ồn, độ rung, bức xạ, ánh sáng.
2. Nguồn thải, chất thải, chất ô nhiễm phải được quan trắc bao gồm:
a) Nước thải, khí thải;
b) Chất thải công nghiệp phải kiểm soát để phân định chất thải nguy hại theo quy định của pháp luật;
c) Phóng xạ;
d) Chất ô nhiễm khó phân hủy phát thải và tích tụ trong môi trường;
đ) Các chất ô nhiễm khác.
Đối tượng quan trắc được chia thành hai nhóm chính như sau:
Nhóm thứ nhất là các thành phần môi trường tự nhiên: nước mặt, nước ngầm, không khí, đất, trầm tích, đa dạng sinh học và các yếu tố như tiếng ồn, độ rung hay bức xạ. Quan trắc nhóm này giúp đánh giá chất lượng môi trường theo không gian và thời gian, nhận diện nguy cơ ô nhiễm diện rộng.
Nhóm thứ hai là nguồn thải và chất thải: nước thải, khí thải, chất thải công nghiệp, chất phóng xạ và các chất ô nhiễm khó phân hủy. Đây là nhóm có nguy cơ gây ô nhiễm trực tiếp, nên pháp luật yêu cầu nhiều cơ sở phải quan trắc liên tục hoặc định kỳ để đảm bảo không vượt chuẩn môi trường.
Tình huống giả định
- Nhà máy Hưng Thịnh lắp đặt quan trắc khí thải
Nhà máy sản xuất linh kiện điện tử Hưng Thịnh tiến hành lắp đặt hệ thống quan trắc khí thải vì lò đốt tạo ra lượng khí thải thuộc nhóm phải quan trắc. - Nhà máy bị yêu cầu bổ sung quan trắc tiếng ồn
Cơ quan chuyên môn yêu cầu bổ sung quan trắc tiếng ồn tại ranh giới nhà máy do đây là khu vực dân cư gần đó được xác định là vùng nhạy cảm. - Báo cáo quan trắc tiếng ồn vượt chuẩn
Báo cáo quan trắc cho thấy tiếng ồn vượt chuẩn vào giờ cao điểm. Nhà máy Hưng Thịnh bị yêu cầu lắp thêm tường tiêu âm. - Sau khi khắc phục đã đạt chuẩn
Các thông số nước thải, khí thải và tiếng ồn đều đạt chuẩn sau khi khắc phục.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Quan trắc môi trường là công cụ quan trọng giúp theo dõi và đánh giá chất lượng môi trường theo quy định pháp luật. Hoạt động quan trắc được thực hiện bằng việc theo dõi thường xuyên hoặc định kỳ các yếu tố môi trường và các tác động liên quan. Đối tượng quan trắc bao gồm cả thành phần môi trường tự nhiên và các nguồn thải, chất thải cần kiểm soát.
