Người yêu cầu giám định có thể bị từ chối khi tài liệu không đầy đủ, nội dung vượt phạm vi chuyên môn hoặc điều kiện thực hiện giám định không bảo đảm.
Giám định tư pháp là một hoạt động quan trọng nhằm bảo đảm tính chính xác và khách quan trong quá trình giải quyết vụ việc theo pháp luật. Trong đó, việc xác định người có quyền yêu cầu giám định giúp làm rõ phạm vi và chủ thể được tham gia vào quá trình này. Bên cạnh đó, pháp luật cũng quy định cụ thể các trường hợp mà giám định viên tư pháp có thể từ chối thực hiện giám định khi điều kiện chuyên môn, tài liệu hoặc yếu tố khách quan không đáp ứng yêu cầu.
1. Người yêu cầu giám định tư pháp là ai?
Khoản 3 Điều 2 Luật Giám định tư pháp 2012 (sửa đổi bởi Khoản 1 Điều 1 Luật Giám định tư pháp sửa đổi 2020) quy định:
Điều 2. Giải thích từ ngữ
Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
...
3. Người yêu cầu giám định là người có quyền tự mình yêu cầu giám định sau khi đã đề nghị cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trưng cầu giám định mà không được chấp nhận. Người có quyền tự mình yêu cầu giám định bao gồm đương sự trong vụ việc dân sự, vụ án hành chính, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án hình sự hoặc người đại diện hợp pháp của họ, trừ trường hợp việc yêu cầu giám định liên quan đến việc xác định trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo.
...
Người yêu cầu giám định là những chủ thể có quyền lợi hoặc nghĩa vụ trực tiếp trong vụ án, vụ việc và có nhu cầu làm rõ vấn đề chuyên môn để bảo vệ quyền lợi của mình. Quyền tự yêu cầu giám định chỉ phát sinh khi đương sự hoặc người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đã đề nghị cơ quan tiến hành tố tụng trưng cầu giám định nhưng không được chấp thuận. Nhóm chủ thể được quyền yêu cầu giám định gồm đương sự trong vụ việc dân sự, hành chính; nguyên đơn dân sự; bị đơn dân sự; người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án hình sự hoặc người đại diện hợp pháp của họ. Tuy nhiên, việc tự yêu cầu giám định không áp dụng đối với các nội dung liên quan trực tiếp đến xác định trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo để bảo đảm tính khách quan và đúng thẩm quyền trong tố tụng hình sự.
Tình huống giả định:
-
Anh Hòa phát sinh tranh chấp dân sự và cần kết luận giám định
Nguyễn Minh Hòa (42 tuổi, cư trú tại tỉnh Đồng Nai) đang là đương sự trong một vụ tranh chấp dân sự liên quan đến hợp đồng mua bán tài sản. Trong quá trình giải quyết, Hòa cho rằng chữ ký trên hợp đồng không phải do mình ký nên đề nghị cơ quan tiến hành tố tụng trưng cầu giám định chữ viết. Cơ quan tiếp nhận hồ sơ cho biết nội dung này chưa đủ căn cứ để trưng cầu tại thời điểm đó. -
Anh Hòa nộp yêu cầu giám định sau khi không được trưng cầu
Sau khi đề nghị không được chấp nhận, Hòa tìm đến tổ chức giám định được nhà nước công nhận tại thành phố Hồ Chí Minh. Anh chuẩn bị các bản gốc tài liệu có chữ ký tranh chấp và giấy tờ tùy thân. Tại đây, cán bộ tiếp nhận giải thích rằng Hòa thuộc nhóm người có quyền tự mình yêu cầu giám định. -
Tổ chức giám định tiếp nhận và xem xét yêu cầu
Sau khi kiểm tra hồ sơ và đối chiếu tài liệu, tổ chức giám định tiếp nhận yêu cầu của Hòa và lập phiếu hẹn trả kết quả. Hồ sơ của Hòa được xác định là đầy đủ và phù hợp để giám định, trong đó các tài liệu cần thiết đáp ứng điều kiện làm rõ nội dung theo chuyên môn.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Người yêu cầu giám định có thể bị từ chối giám định trong những trường hợp nào?
Khoản 2 Điều 11 Luật Giám định tư pháp 2012 (sửa đổi bởi Khoản 7 Điều 1 Luật Giám định tư pháp sửa đổi 2020) quy định:
Điều 11. Quyền và nghĩa vụ của giám định viên tư pháp
...
2. Từ chối giám định trong trường hợp nội dung trưng cầu, yêu cầu giám định không phù hợp với phạm vi chuyên môn hoặc không có đủ năng lực, điều kiện cần thiết cho việc thực hiện giám định; đối tượng giám định, tài liệu liên quan được cung cấp không đầy đủ hoặc không có giá trị để kết luận giám định tư pháp sau khi đã đề nghị người trưng cầu, người yêu cầu giám định bổ sung, làm rõ nhưng không được đáp ứng; thời gian không đủ để thực hiện giám định; tính độc lập, khách quan của việc thực hiện giám định không được bảo đảm. Trường hợp từ chối giám định thì trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được quyết định trưng cầu hoặc yêu cầu giám định, phải thông báo cho người trưng cầu, người yêu cầu giám định bằng văn bản và nêu rõ lý do.
...
Giám định viên tư pháp chỉ được tiến hành giám định khi hồ sơ và điều kiện chuyên môn đáp ứng yêu cầu kết luận. Vì vậy, nếu người yêu cầu cung cấp tài liệu chưa đầy đủ, tài liệu không còn giá trị pháp lý hoặc không đủ cơ sở để đưa ra nhận định chuyên môn thì việc giám định có thể bị từ chối. Một số trường hợp khác cũng dẫn đến việc không tiếp nhận giám định chẳng hạn như nội dung yêu cầu vượt ngoài phạm vi chuyên môn hoặc giám định viên không có đủ điều kiện kỹ thuật để thực hiện. Ngoài ra, khi thời gian quá gấp hoặc yếu tố độc lập, khách quan của giám định không được bảo đảm, giám định viên có quyền từ chối và phải thông báo bằng văn bản trong thời hạn luật định.
Tình huống giả định:
-
Anh Long nộp yêu cầu giám định tại tổ chức giám định
Phạm Quốc Long (33 tuổi, cư trú tại tỉnh Đồng Nai) đến một tổ chức giám định tại thành phố Hồ Chí Minh để yêu cầu giám định chữ ký trong hợp đồng vay tiền. Hồ sơ anh mang theo chỉ gồm bản photocopy hợp đồng và một số giấy tờ rời (không có giá trị pháp lý). Cán bộ tiếp nhận đánh giá rằng tài liệu chưa đầy đủ để tiến hành giám định. -
Tổ chức giám định yêu cầu bổ sung nhưng không được đáp ứng
Giám định viên đề nghị Long bổ sung bản gốc hợp đồng và mẫu chữ ký đối chứng (các tài liệu bắt buộc để đối chiếu chuyên môn). Tuy nhiên, Long giải thích rằng anh không thể cung cấp thêm vì hợp đồng gốc do bên vay giữ. Việc thiếu tài liệu khiến không bảo đảm điều kiện chuyên môn để thực hiện giám định. -
Giám định viên từ chối thực hiện giám định
Sau khi xem xét, giám định viên xác định không đủ cơ sở chuyên môn để kết luận, đồng thời thời hạn Long yêu cầu (trong 24 giờ) là quá ngắn để thực hiện đúng quy trình. Trong vòng 05 ngày làm việc, tổ chức giám định gửi văn bản từ chối và nêu rõ lý do theo quy định.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Việc yêu cầu giám định tư pháp giúp làm rõ các vấn đề chuyên môn trong quá trình giải quyết vụ án nhưng không phải lúc nào yêu cầu cũng được chấp nhận. Người có quyền yêu cầu giám định phải bảo đảm cung cấp đầy đủ tài liệu và nội dung phù hợp với phạm vi chuyên môn của giám định viên. Đồng thời, giám định có thể bị từ chối khi điều kiện kỹ thuật, thời gian hoặc tính khách quan không đáp ứng yêu cầu.
