Nghệ nhân di sản văn hóa phi vật thể là ai?

Di sản văn hóa phi vật thể không chỉ tồn tại trong những nghi lễ, tiếng hát hay nghề thủ công truyền thống, mà sống động nhờ bàn tay, trí nhớ và tâm huyết của những con người đang ngày ngày thực hành và truyền dạy chúng. Trong hành trình gìn giữ bản sắc dân tộc, nghệ nhân chính là những “người giữ lửa” - những cá nhân nắm giữ kỹ năng, bí quyết và tri thức sâu sắc, góp phần nối dài ký ức văn hóa qua nhiều thế hệ.

1. Di sản văn hóa phi vật thể là gì?

Căn cứ theo khoản 1 Điều 3 Luật Di sản văn hóa 2024 quy định:

Luật Di sản văn hóa 2024

Điều 3. Giải thích từ ngữ

Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:

1. Di sản văn hóa phi vật thể là tri thức, kỹ năng, tập quán, biểu đạt văn hóa cùng đồ vật, đồ tạo tác, không gian liên quan được cộng đồng, nhóm người, cá nhân thực hành, trao truyền qua nhiều thế hệ và hình thành nên bản sắc văn hóa của họ, không ngừng được trao truyền, bảo vệ, tái tạo, sáng tạo, có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học.

...

Di sản văn hóa phi vật thể không phải là vật thể hữu hình, mà là những giá trị sống được cộng đồng tạo dựng qua thời gian. Từ làn điệu dân ca, nghi lễ truyền thống, tri thức dân gian đến kỹ thuật nghề thủ công… tất cả đều góp phần tạo nên bản sắc độc đáo của mỗi vùng miền. Những yếu tố này luôn vận động, được tái tạo qua từng thế hệ, và chỉ tồn tại khi cộng đồng tiếp tục gìn giữ và thực hành.

Ví dụ thực tế 

Ảnh nguồn từ Hội Di sản Văn hoá Việt Nam

• Nhã nhạc cung đình Huế
  Tại Thừa Thiên Huế, các nghệ nhân cung đình và cộng đồng địa phương phối hợp thực hiện chương trình phục dựng lần nữa thể loại Nhã nhạc - nhạc lễ cung đình triều Nguyễn. Nhã nhạc này được UNESCO công nhận là kiệt tác truyền khẩu và di sản văn hoá phi vật thể của nhân loại từ tháng 12/2003. 

• Bảo tồn và phát huy
  Các nghệ nhân lớn tuổi truyền lại bài bản, nhạc cụ, liêm chuẩn nghi thức cho lớp trẻ. Hoạt động diễn ra tại các địa điểm truyền thống như Duyệt Thị Đường, phối hợp với chương trình festival văn hóa và xuất hiện trong các nghi lễ cung đình, nhằm khôi phục và nâng cao nhận thức công chúng về giá trị di sản.

• Kết quả và ý nghĩa
  Diễn xướng Nhã nhạc được tái hiện trước công chúng, nhiều nghệ nhân trẻ tham gia biểu diễn, quy trình gìn giữ và truyền dạy chuyên nghiệp hơn. Việc này không chỉ bảo tồn một hình thức nghệ thuật đặc sắc mà còn quảng bá bản sắc văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế.

Nguồn: Tạp chí Cộng sản

2. Nghệ nhân di sản văn hóa phi vật thể là ai?

Căn cứ theo khoản 15 Điều 3 Luật Di sản văn hóa 2024 quy định:

Luật Di sản văn hóa 2024

Điều 3. Giải thích từ ngữ

...
15. Nghệ nhân di sản văn hóa phi vật thể là người thực hành, nắm giữ và trao truyền các kỹ năng, kỹ thuật, bí quyết ở trình độ cao và hiểu biết sâu sắc về di sản văn hóa phi vật thể.

...

Nghệ nhân di sản văn hóa phi vật thể là những “kho tàng sống” gìn giữ tinh hoa truyền thống của cộng đồng. Họ am hiểu sâu sắc di sản, thực hành thành thạo và có khả năng truyền dạy lại cho thế hệ trẻ. Nhờ sự bền bỉ của nghệ nhân, những giá trị như nghệ thuật diễn xướng, nghề thủ công hay tập quán lễ hội tiếp tục được bảo tồn và lan tỏa trong đời sống hiện đại.

Ví dụ thực tế

Ảnh nguồn từ Báo Dân Việt

• Nghệ nhân Âm nhạc Cung đình
  Nghệ sĩ nhân dân Phan Thị Bạch Hạc - Giám đốc Nhà hát Nghệ thuật Cung đình Huế là một trong hai nghệ sĩ Việt Nam được tổ chức Liên hiệp Nghệ nhân Văn hóa Hàn Quốc trao tặng danh hiệu “Nghệ nhân Âm nhạc Cung đình”. 

• 40 năm miệt mài cống hiến cho nghề
  Bà Bạch Hạc đã gắn bó hơn 40 năm với nghề biểu diễn và truyền dạy âm nhạc cung đình Huế. 

• Kết quả và ý nghĩa
  Việc vinh danh quốc tế là minh chứng cho giá trị toàn cầu của âm nhạc cung đình Huế và khẳng định vai trò của nghệ nhân trong bảo tồn di sản. Đây đồng thời là bước phát triển mới giúp lan tỏa và truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ tham gia nghề truyền thống.

Nguồn: Báo Dân Việt

3. Kết luận

Di sản văn hóa phi vật thể là kho tàng tri thức sống của cộng đồng, còn nghệ nhân chính là người giữ lửa cho kho tàng ấy. Họ nắm giữ kỹ năng, bí quyết và hiểu biết sâu sắc, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và truyền dạy các giá trị văn hóa truyền thống. Việc nhận diện rõ khái niệm di sản và nghệ nhân giúp cộng đồng hiểu hơn về trách nhiệm bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa cho thế hệ sau.