Người dân chỉ được giữ đồ cổ tìm thấy nếu đồ cổ không phải di tích và có giá trị nhỏ.
Việc vô tình phát hiện đồ cổ trong quá trình đào đất hoặc xây dựng không phải là điều hiếm gặp và luôn đặt ra câu hỏi về quyền sở hữu. Pháp luật hiện hành quy định rõ cách xử lý tài sản tìm thấy nhằm bảo vệ di sản và đảm bảo quyền lợi của người phát hiện. Bên cạnh đó, việc hiểu đúng các loại di tích lịch sử – văn hóa giúp xác định chính xác tài sản nào bắt buộc phải bàn giao cho Nhà nước.
1. Vô tình đào được đồ cổ có được giữ lại không?
Điều 229 Bộ luật Dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 229. Xác lập quyền sở hữu đối với tài sản bị chôn, giấu, bị vùi lấp, chìm đắm được tìm thấy
...
2. Tài sản bị chôn, giấu, bị vùi lấp, chìm đắm được tìm thấy mà không có hoặc không xác định được ai là chủ sở hữu thì sau khi trừ chi phí tìm kiếm, bảo quản, quyền sở hữu đối với tài sản này được xác định như sau:
a) Tài sản được tìm thấy là tài sản thuộc di tích lịch sử - văn hoá theo quy định của Luật di sản văn hóa thì thuộc về Nhà nước; người tìm thấy tài sản đó được hưởng một khoản tiền thưởng theo quy định của pháp luật;
b) Tài sản được tìm thấy không phải là tài sản thuộc di tích lịch sử - văn hoá theo quy định của Luật di sản văn hóa mà có giá trị nhỏ hơn hoặc bằng mười lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định thì thuộc sở hữu của người tìm thấy; nếu tài sản tìm thấy có giá trị lớn hơn mười lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định thì người tìm thấy được hưởng giá trị bằng mười lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định và 50% giá trị của phần vượt quá mười lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định, phần giá trị còn lại thuộc về Nhà nước.
Trước hết, tài sản tìm thấy phải được xác định xem có chủ sở hữu hay có giá trị di tích hay không. Nếu hiện vật là di tích lịch sử – văn hóa, Nhà nước bắt buộc tiếp nhận để bảo tồn và người tìm thấy sẽ nhận thưởng theo quy định. Nếu hiện vật không phải di tích và giá trị không lớn, người phát hiện có thể trở thành chủ sở hữu. Với hiện vật có giá trị cao, người tìm thấy chỉ được hưởng một phần nhằm đảm bảo lợi ích công cộng và việc bảo tồn.
Tình huống giả định
- Phát hiện hiện vật khi đào móng nhà
Ông Võ Minh Hậu ở Thành phố Huế phát hiện một hũ gốm cổ khi đang đào móng xây nhà. Nhận thấy đây có thể là đồ cổ, ông không tự ý mở hoặc vận chuyển ra khỏi khu đất. - Cơ quan chuyên môn xác định đây là di tích khảo cổ
Sau khi tiếp nhận tin báo, bảo tàng tỉnh cử cán bộ giám định và kết luận hũ gốm thuộc loại di tích khảo cổ. Hiện vật có niên đại trên 200 năm và phải được Nhà nước tiếp nhận bảo tồn. -
Người dân bàn giao và được nhận tiền thưởng
Ông Hậu hợp tác bàn giao hiện vật theo biên bản và được nhận khoản tiền thưởng theo quy định. Gia đình ông được cơ quan chức năng cảm ơn vì tinh thần bảo vệ di sản.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Có những dạng di tích lịch sử – văn hóa nào?
Điều 21 Luật Di sản văn hóa 2024 quy định như sau:
Điều 21. Các loại hình di tích
Di tích bao gồm các loại hình sau đây:
1. Di tích lịch sử - văn hóa gồm các loại hình sau đây:
a) Di tích lịch sử gồm di tích lưu niệm sự kiện lịch sử, văn hóa, di tích lưu niệm danh nhân;
b) Di tích kiến trúc, nghệ thuật;
c) Di tích khảo cổ;
...
Pháp luật phân loại di tích thành nhiều nhóm để thuận tiện cho việc kiểm kê và bảo vệ. Di tích lưu niệm gắn với sự kiện hoặc nhân vật lịch sử có giá trị đặc biệt về tinh thần. Di tích kiến trúc – nghệ thuật phản ánh trình độ sáng tạo của một giai đoạn. Trong khi đó, di tích khảo cổ giúp nghiên cứu quá khứ thông qua dấu tích vật chất. Cách phân loại này giúp xác định giá trị và chế độ bảo vệ phù hợp cho từng loại di tích.
Tình huống giả định
- Một khu đất phát lộ dấu tích gạch cổ
Trong quá trình đào đất làm đường tại Thành phố Hà Nội, công nhân phát hiện lớp gạch nung xếp tầng bất thường. Đội thi công lập tức dừng máy và báo cơ quan văn hóa. - Đoàn khảo cổ xác định đây là di tích kiến trúc nghệ thuật
Nhóm khảo cổ của Sở Văn hóa – Thể thao tiến hành khảo sát và xác định đây là nền móng của một đền cổ thời Lê. Kết luận giám định đưa khu vực này vào diện di tích kiến trúc nghệ thuật. -
Khu vực được đưa vào danh mục bảo vệ
Ủy ban nhân dân tỉnh quyết định khoanh vùng bảo vệ và tạm dừng thi công để phục vụ khai quật. Khu vực được bổ sung vào hồ sơ di tích của địa phương để quản lý lâu dài.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc xử lý tài sản tìm thấy phải tuân thủ đúng quy định nhằm bảo vệ di sản văn hóa. Tài sản là di tích hoặc có giá trị lớn buộc phải bàn giao cho Nhà nước, còn tài sản giá trị thấp và không phải di tích có thể thuộc người tìm thấy. Các loại di tích lịch sử – văn hóa được phân loại rõ ràng để bảo đảm công tác quản lý và bảo tồn.
