Dẫn độ tội phạm là gì?

Hoạt động dẫn độ giữ vai trò quan trọng trong hợp tác quốc tế về phòng chống tội phạm giúp các quốc gia xử lý người phạm tội khi họ bỏ trốn sang lãnh thổ nước khác. Khái niệm dẫn độ được pháp luật Việt Nam quy định cụ thể nhằm xác định rõ bản chất và mục đích của việc chuyển giao người phạm tội giữa các quốc gia. Bên cạnh đó, pháp luật cũng đặt ra những trường hợp mà cơ quan tiến hành tố tụng của Việt Nam được quyền từ chối yêu cầu dẫn độ.

1. Dẫn độ tội phạm là gì?

Khoản 1 Điều 32 Luật Tương trợ tư pháp 2007 quy định:

Luật Tương trợ tư pháp 2007

Điều 32. Dẫn độ để truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành án

1. Dẫn độ là việc một nước chuyển giao cho nước khác người có hành vi phạm tội hoặc người bị kết án hình sự đang có mặt trên lãnh thổ nước mình để nước được chuyển giao truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành án đối với người đó.

2. Cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền của Việt Nam có thể:

a) Yêu cầu cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài dẫn độ cho Việt Nam người có hành vi phạm tội hoặc bị kết án hình sự mà bản án đã có hiệu lực pháp luật để truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành án;

b) Thực hiện việc dẫn độ người nước ngoài đang ở trên lãnh thổ Việt Nam có hành vi phạm tội hoặc bị kết án hình sự mà bản án đã có hiệu lực pháp luật cho nước yêu cầu để truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành án.

Dẫn độ là cơ chế hợp tác giữa các quốc gia trong xử lý tội phạm. Khi một người phạm tội hoặc bị kết án ở một nước nhưng bỏ trốn sang nước khác, quốc gia nơi người đó đang cư trú có thể chuyển giao người này về nước yêu cầu để xét xử hoặc thi hành án. Việc dẫn độ chỉ được thực hiện khi có hiệp định hoặc khi hai nước cùng chấp nhận nguyên tắc có đi có lại. Quy định này giúp ngăn chặn việc lợi dụng biên giới quốc gia để trốn tránh trách nhiệm hình sự.

Tình huống giả định:

• Cơ quan Cảnh sát điều tra Việt Nam phát hiện nghi phạm trốn sang Lào
  Cơ quan Cảnh sát điều tra Việt Nam khởi tố Nguyễn Văn Hải về hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Sau khi bị khởi tố, Nguyễn Văn Hải rời khỏi Việt Nam và sang Lào để tránh bị truy cứu. Cơ quan điều tra xác định Việt Nam và Lào có hiệp định tương trợ tư pháp có quy định về dẫn độ.

• Nhà chức trách Lào bắt giữ Nguyễn Văn Hải
  Bộ Công an Lào kiểm tra cư trú tại thủ đô Viêng Chăn và phát hiện Nguyễn Văn Hải sinh sống không có giấy tờ hợp lệ. Khi đối chiếu thông tin với phía Việt Nam, Lào xác nhận Nguyễn Văn Hải đang bị truy nã. Nhà chức trách Lào tạm giữ Nguyễn Văn Hải theo quy định của hiệp định song phương để chờ yêu cầu dẫn độ từ Việt Nam.

• Lào thực hiện dẫn độ Nguyễn Văn Hải về Việt Nam
  Sau khi tiếp nhận hồ sơ đầy đủ, các cơ quan chức năng của Lào tiến hành xem xét và quyết định dẫn độ Nguyễn Văn Hải. Việc bàn giao được thực hiện tại cửa khẩu theo đúng thủ tục, giúp Việt Nam tiếp tục truy cứu trách nhiệm hình sự đối với Nguyễn Văn Hải. 

(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)

2. Cơ quan tiến hành tố tụng của Việt Nam từ chối yêu cầu dẫn độ trong trường hợp nào?

Căn cứ Điều 35 Luật Tương trợ tư pháp 2007:

Luật Tương trợ tư pháp 2007

Điều 35. Từ chối dẫn độ cho nước ngoài

1. Cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền của Việt Nam từ chối dẫn độ nếu yêu cầu dẫn độ thuộc một trong các trường hợp sau đây:

a) Người bị yêu cầu dẫn độ là công dân Việt Nam;

b) Theo quy định của pháp luật Việt Nam thì người bị yêu cầu dẫn độ không thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc chấp hành hình phạt do đã hết thời hiệu hoặc vì những lý do hợp pháp khác;

c) Người bị yêu cầu dẫn độ để truy cứu trách nhiệm hình sự đã bị Tòa án của Việt Nam kết tội bằng bản án đã có hiệu lực pháp luật về hành vi phạm tội được nêu trong yêu cầu dẫn độ hoặc vụ án đã bị đình chỉ theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam;

d) Người bị yêu cầu dẫn độ là người đang cư trú ở Việt Nam vì lý do có khả năng bị truy bức ở nước yêu cầu dẫn độ do có sự phân biệt về chủng tộc, tôn giáo, giới tính, quốc tịch, dân tộc, thành phần xã hội hoặc quan điểm chính trị;

đ) Trường hợp yêu cầu dẫn độ có liên quan đến nhiều tội danh và mỗi tội danh đều có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật nước yêu cầu dẫn độ nhưng không đáp ứng các quy định tại khoản 1 Điều 33 của Luật này.

2. Ngoài những trường hợp từ chối dẫn độ theo quy định tại khoản 1 Điều này, cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền của Việt Nam có thể từ chối dẫn độ nếu yêu cầu dẫn độ thuộc một trong các trường hợp sau đây:

a) Hành vi mà người bị yêu cầu dẫn độ không phải là tội phạm theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam;

b) Người bị yêu cầu dẫn độ đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự ở Việt Nam về hành vi phạm tội được nêu trong yêu cầu dẫn độ.

3. Cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền của Việt Nam từ chối dẫn độ theo quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này có trách nhiệm thông báo cho cơ quan có thẩm quyền tương ứng của nước yêu cầu dẫn độ.

Pháp luật Việt Nam đặt ra các căn cứ từ chối dẫn độ nhằm bảo đảm quyền con người, chủ quyền quốc gia và sự phù hợp của việc dẫn độ với hệ thống pháp luật trong nước. Các trường hợp quan trọng nhất gồm người bị yêu cầu dẫn độ là công dân Việt Nam, người đã được xét xử hoặc hết thời hiệu, hành vi không cấu thành tội phạm theo Bộ luật Hình sự hoặc người có nguy cơ bị đối xử bất công tại quốc gia yêu cầu. Ngoài ra, nếu người đó đang bị Việt Nam truy cứu trách nhiệm hình sự về chính hành vi được nêu trong yêu cầu dẫn độ, Việt Nam sẽ không chấp nhận chuyển giao.

Tình huống giả định:

• Việt Nam nhận yêu cầu dẫn độ từ Thái Lan
  Bộ Tư pháp Việt Nam nhận yêu cầu dẫn độ Nguyễn Minh Đức từ Vương quốc Thái Lan. Theo hồ sơ, Nguyễn Minh Đức bị cáo buộc liên quan đến một vụ lừa đảo qua mạng. Thái Lan đề nghị Việt Nam chuyển giao để tiếp tục điều tra vì Đức đã nhập cảnh vào Việt Nam ba tháng trước.

• Cơ quan điều tra Việt Nam xác định Nguyễn Minh Đức đang bị truy cứu trong nước
  Cơ quan Cảnh sát điều tra Việt Nam kiểm tra hệ thống tố tụng và xác định Nguyễn Minh Đức đã bị khởi tố trong một vụ án khác với cùng hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản xảy ra tại Thành phố Đà Nẵng. Đức đang trong quá trình bị điều tra nên thuộc trường hợp đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự tại Việt Nam.

• Việt Nam từ chối dẫn độ và thông báo cho Thái Lan
  Sau khi xem xét căn cứ pháp luật, Viện kiểm sát nhân dân tối cao kết luận Việt Nam có quyền từ chối dẫn độ. Việt Nam gửi thông báo chính thức cho Thái Lan đồng thời khẳng định sẽ tiếp tục xử lý Nguyễn Minh Đức theo pháp luật Việt Nam đối với hành vi bị cáo buộc.

(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)

3. Kết luận

Dẫn độ là cơ chế hợp tác giữa các quốc gia nhằm chuyển giao người phạm tội hoặc người đã bị kết án để xử lý theo pháp luật nơi yêu cầu. Bên cạnh khái niệm dẫn độ, pháp luật Việt Nam cũng quy định rõ những trường hợp được quyền từ chối nhằm bảo đảm quyền con người, chủ quyền quốc gia và sự phù hợp với hệ thống pháp luật hình sự trong nước.