Cổ vật là hiện vật từ 100 năm tuổi trở lên và có giá trị đặc biệt. Đồng thời pháp luật quy định rõ tiêu chí nhận diện và các nhóm cổ vật để quản lý, bảo tồn hiệu quả.
Cổ vật là một bộ phận quan trọng của di sản văn hóa, mang trong mình dấu ấn của lịch sử và tri thức xã hội. Quy định về xác định cổ vật giúp Nhà nước quản lý chặt chẽ và bảo vệ những hiện vật có giá trị đặc biệt. Việc phân loại cổ vật theo pháp luật hiện hành cũng góp phần xây dựng cơ sở dữ liệu thống nhất phục vụ nghiên cứu và bảo tồn.
1. Cổ vật là gì?
Điều 3 Luật Di sản văn hóa 2024 quy định như sau:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
...
7. Cổ vật là di vật có giá trị tiêu biểu về lịch sử, văn hóa, khoa học, có từ 100 năm tuổi trở lên.
...
Theo luật, cổ vật phải đáp ứng đồng thời hai yếu tố: có giá trị tiêu biểu và có niên đại từ 100 năm trở lên. Giá trị của cổ vật được nhận diện qua lịch sử hình thành, yếu tố văn hóa và giá trị khoa học mà hiện vật mang theo. Việc xác định cổ vật không chỉ để bảo tồn mà còn nhằm tránh thất thoát các hiện vật quan trọng. Cổ vật sau khi được xác định sẽ được đưa vào diện quản lý đặc biệt để phục vụ nghiên cứu và trưng bày.
Tình huống giả định
- Phát hiện hiện vật cũ trong quá trình cải tạo nhà
Ông Trần Văn Tính tìm thấy một chiếc bình gốm có hoa văn cổ khi đang sửa lại nền nhà. Ông nghi ngờ bình gốm có giá trị nên không tự ý bán hoặc cất giữ. - Nhờ cơ quan chuyên môn giám định đúng quy định
Ông mang hiện vật đến Bảo tàng tỉnh để nhờ kiểm tra. Cơ quan chuyên môn xác định bình gốm thuộc thế kỷ XIX và đủ tiêu chí cổ vật. -
Hợp tác bàn giao theo hướng dẫn
Ông Tính đồng ý bàn giao hiện vật và được cấp giấy biên nhận. Quy trình này bảo đảm hiện vật được lưu giữ và bảo tồn đúng quy định.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Có các loại cổ vật nào?
Điều 40 Luật Di sản văn hóa 2024 quy định như sau:
Điều 40. Phân loại và xác định di vật, cổ vật
1. Di vật, cổ vật bao gồm:
a) Di vật, cổ vật có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học thuộc các giai đoạn lịch sử của Việt Nam, của các dân tộc cùng sinh sống trên đất nước Việt Nam;
b) Di vật, cổ vật, tài liệu của Việt Nam có giá trị đối với việc nghiên cứu lịch sử, văn hóa, chủ quyền quốc gia, liên quan đến sự kiện quan trọng của đất nước hoặc sự nghiệp của anh hùng dân tộc, danh nhân, nhân vật lịch sử có ảnh hưởng tích cực đến sự phát triển của quốc gia;
c) Cá thể hoặc bộ phận hóa thạch người, động vật, thực vật thuộc thời kỳ Tiền sử Việt Nam;
d) Bản thảo tác phẩm văn học, bản gốc tác phẩm tạo hình, nhiếp ảnh có giá trị cao về nội dung, tư tưởng, hình thức nghệ thuật và có tác dụng ảnh hưởng lớn trong xã hội;
đ) Di vật, cổ vật có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học có xuất xứ từ nước ngoài.
...
Pháp luật xác định cổ vật không chỉ là hiện vật lịch sử mà còn bao gồm hóa thạch và các bản thảo có giá trị nghệ thuật. Mỗi nhóm cổ vật phản ánh một khía cạnh của đời sống xã hội, từ văn hóa, lịch sử đến khoa học. Việc phân loại cụ thể giúp Nhà nước xây dựng cơ sở dữ liệu chuẩn phục vụ công tác bảo tồn. Quy định này cũng định hướng rõ cách giám định và bảo quản tùy theo từng loại cổ vật.
Tình huống giả định
- Một bộ sưu tập được đề nghị phân loại
Bà Nguyễn Diệu Lan (một nhà sưu tập tư nhân) sở hữu một bộ đồ gốm và vài bản thảo cổ. Nhận thấy giá trị lịch sử của chúng, bà chủ động nộp đơn đề nghị phân loại. - Hội đồng chuyên môn thẩm định
Cơ quan chuyên môn giám định và xác định bộ sưu tập gồm hai cổ vật lịch sử và một bản thảo có giá trị nghệ thuật cao. Kết quả được ghi nhận bằng văn bản phân loại chính thức. -
Cập nhật hồ sơ quản lý di sản
Sở Văn hóa – Thể thao đưa các cổ vật vào danh mục quản lý theo đúng quy định. Bà Lan tiếp tục được hướng dẫn về các nghĩa vụ bảo quản hiện vật.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Cổ vật là những hiện vật có giá trị đặc biệt và được pháp luật bảo vệ nghiêm ngặt. Việc xác định cổ vật phải dựa đúng tiêu chí về niên đại và giá trị lịch sử – văn hóa. Phân loại cổ vật giúp công tác quản lý và bảo tồn được thực hiện hiệu quả, góp phần gìn giữ di sản dân tộc.
