Có thể tái áp dụng biện pháp tự vệ được không?

Biện pháp tự vệ là một cơ chế quan trọng nhằm bảo đảm sự ổn định của thị trường trong nước khi hàng hóa nhập khẩu tăng đột biến và gây áp lực lên ngành sản xuất nội địa. Pháp luật quy định rõ các điều kiện áp dụng biện pháp tự vệ nhằm xác định khi nào việc can thiệp này là cần thiết và hợp lý. Đồng thời, quy định về khả năng tái áp dụng biện pháp tự vệ cũng được đặt ra nhằm bảo đảm sự linh hoạt trong quản lý ngoại thương khi nguy cơ thiệt hại tái diễn.

1. Điều kiện để áp dụng biện pháp tự vệ là gì?

Điều 92 Luật Quản lý ngoại thương 2017 quy định như sau:

Luật Quản lý ngoại thương 2017

Điều 92. Điều kiện áp dụng biện pháp tự vệ

1. Các biện pháp tự vệ chỉ được áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu khi có đủ các điều kiện sau đây:

a) Nhập khẩu quá mức khi khối lượng hoặc số lượng hàng hóa nhập khẩu gia tăng một cách tuyệt đối hoặc tương đối so với khối lượng hoặc số lượng hàng hóa tương tự được sản xuất trong nước;

b) Ngành sản xuất trong nước bị thiệt hại nghiêm trọng hoặc bị đe dọa gây ra thiệt hại nghiêm trọng;

c) Việc gia tăng khối lượng hoặc số lượng hàng hóa nhập khẩu quy định tại điểm a khoản này là nguyên nhân chính gây ra thiệt hại nghiêm trọng hoặc đe dọa gây ra thiệt hại nghiêm trọng của ngành sản xuất trong nước.

2. Trong trường hợp hàng hóa nhập khẩu có xuất xứ từ một nước đang phát triển có khối lượng hoặc số lượng không vượt quá 3% tổng khối lượng hoặc số lượng hàng hóa tương tự nhập khẩu vào Việt Nam và tổng khối lượng hoặc số lượng hàng hóa có xuất xứ từ các nước đang phát triển đáp ứng điều kiện trên không vượt quá 9% tổng khối lượng hoặc số lượng hàng hóa tương tự nhập khẩu vào Việt Nam thì các nước này được loại khỏi phạm vi áp dụng biện pháp tự vệ.

Việc áp dụng biện pháp tự vệ đòi hỏi phải chứng minh đồng thời ba yếu tố: lượng hàng nhập khẩu tăng bất thường, ngành sản xuất nội địa bị tổn hại đáng kể và mối quan hệ nhân quả giữa hai yếu tố này. Cơ quan điều tra phải thu thập số liệu thực tế về sản lượng, thị phần, lợi nhuận, lao động và sự suy giảm của ngành sản xuất trong nước để đưa ra kết luận khách quan. Đồng thời, những nước đang phát triển có tỷ trọng xuất khẩu nhỏ dưới ngưỡng luật định sẽ được loại trừ để tránh lạm dụng biện pháp tự vệ.

Tình huống giả định

Gia tăng nhập khẩu thép và lo ngại thiệt hại bất thường

• Doanh nghiệp nội báo cáo sản lượng giảm mạnh
  Tháng 3/2027, một số nhà máy thép trong nước phản ánh sản lượng tiêu thụ giảm gần 30% so với cùng kỳ do thép nhập khẩu tăng nhanh cả về số lượng lẫn tần suất. Nhiều kho hàng ghi nhận lượng tồn lớn khiến doanh nghiệp phải cắt giảm kế hoạch sản xuất.

• Hiệp hội ngành đề nghị theo dõi dấu hiệu thiệt hại
  Trước tình hình này, Hiệp hội Thép Việt Nam gửi báo cáo lên Bộ Công Thương, cho rằng mức tăng nhập khẩu tuyệt đối và tương đối đều vượt ngưỡng an toàn. Hiệp hội cảnh báo ngành thép có nguy cơ rơi vào tình trạng thiệt hại nghiêm trọng nếu xu hướng này kéo dài thêm vài tháng.

• Cơ quan nhà nước xem xét và ra quyết định điều tra
  Sau khi rà soát dữ liệu nhập khẩu và sản xuất nội địa, Bộ Công Thương nhận định có dấu hiệu biến động bất thường, đáp ứng điều kiện xem xét biện pháp tự vệ theo Luật Quản lý ngoại thương 2017. Bộ quyết định khởi xướng điều tra để đánh giá mức độ thiệt hại và khả năng áp dụng biện pháp tự vệ nhằm bảo vệ ngành sản xuất thép trong nước.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

2. Có thể tái áp dụng biện pháp tự vệ được không?

Điều 97 Luật Quản lý ngoại thương 2017 quy định như sau:

Luật Quản lý ngoại thương 2017

Điều 97. Tái áp dụng biện pháp tự vệ

1. Biện pháp tự vệ đã được áp dụng với một loại hàng hóa có thể được tái áp dụng đối với hàng hóa đó theo quy định sau đây:

a) Trường hợp biện pháp tự vệ đã được áp dụng từ 04 năm trở lên, bao gồm cả thời gian gia hạn (nếu có), thì chỉ được tái áp dụng sau khoảng thời gian bằng ít nhất một nửa thời gian áp dụng biện pháp tự vệ trước đó;

b) Trường hợp biện pháp tự vệ đã được áp dụng từ trên 180 ngày đến dưới 04 năm, bao gồm cả thời gian gia hạn (nếu có), thì chỉ được tái áp dụng sau ít nhất 02 năm kể từ khi chấm dứt biện pháp tự vệ trước đó;

c) Trường hợp biện pháp tự vệ đã được áp dụng từ 180 ngày trở xuống thì chỉ được tái áp dụng sau ít nhất 01 năm kể từ khi bắt đầu áp dụng biện pháp tự vệ trước đó với điều kiện biện pháp tự vệ trước đó không được áp dụng quá 02 lần trong vòng 05 năm trước ngày biện pháp tái áp dụng có hiệu lực.

2. Trình tự, thủ tục điều tra để tái áp dụng biện pháp tự vệ thực hiện theo trình tự, thủ tục điều tra áp dụng biện pháp tự vệ.

Quy định trên cho phép biện pháp tự vệ đã từng áp dụng có thể được tái áp dụng, nhưng phải đáp ứng các mốc thời gian rất cụ thể. Luật đặt ra các khoảng cách tối thiểu giữa lần áp dụng trước và lần tái áp dụng nhằm bảo đảm biện pháp tự vệ không bị lạm dụng và vẫn phù hợp với cam kết quốc tế của Việt Nam. Thời gian chờ tái áp dụng phụ thuộc trực tiếp vào độ dài của biện pháp trước đó: càng áp dụng lâu thì thời gian chờ càng dài. Ngoài ra, việc tái áp dụng đều phải trải qua quy trình điều tra đầy đủ như khi áp dụng biện pháp tự vệ lần đầu, bảo đảm cơ sở dữ liệu rõ ràng và chứng minh được nguy cơ thiệt hại mới đối với ngành sản xuất trong nước.

Tình huống giả định

Đề xuất tái áp dụng tự vệ đối với thép cán nóng nhập khẩu

• Báo cáo phục hồi tạm thời sau khi kết thúc biện pháp tự vệ
  Tháng 3/2027, sau khi biện pháp tự vệ đối với thép cán nóng kết thúc được 2 năm, các doanh nghiệp sản xuất thép trong nước bắt đầu ghi nhận áp lực cạnh tranh gia tăng. Giá thép nhập khẩu từ một số thị trường giảm mạnh, khiến sản lượng tiêu thụ của doanh nghiệp nội địa sụt giảm trở lại.

• Kiến nghị điều tra để xem xét tái áp dụng
  Hiệp hội Thép Việt Nam gửi đề nghị Bộ Công Thương mở điều tra tái áp dụng biện pháp tự vệ. Số liệu kèm theo cho thấy lượng thép nhập khẩu tăng hơn 30% trong vòng 6 tháng, làm lợi nhuận các nhà sản xuất nội địa giảm sâu và tồn kho tăng nhanh.

• Kết quả điều tra và quyết định áp dụng lại biện pháp tự vệ
  Kết quả điều tra sơ bộ xác định thép nhập khẩu tăng mạnh là nguyên nhân chính gây thiệt hại mới. Do biện pháp tự vệ trước đã được áp dụng hơn 4 năm, Bộ Công Thương cho phép tái áp dụng sau khi đáp ứng thời gian chờ tối thiểu theo luật. Một biện pháp tự vệ bổ sung được áp dụng trong thời hạn phù hợp để giảm thiểu tác động tiêu cực đến ngành thép nội địa.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Kết luận

Biện pháp tự vệ chỉ được áp dụng hoặc tái áp dụng khi đáp ứng điều kiện về mức tăng nhập khẩu, thiệt hại nghiêm trọng và tuân thủ quy định thời gian. Việc áp dụng biện pháp tự vệ lần đầu phải dựa trên chứng cứ về nhập khẩu tăng quá mức và thiệt hại nghiêm trọng hoặc đe dọa gây ra thiệt hại nghiêm trọng đối với ngành sản xuất trong nước. Biện pháp tự vệ có thể tái áp dụng nhưng phải chờ đủ thời gian theo từng trường hợp và tiến hành điều tra lại theo thủ tục luật định.