Thẩm quyền xử lý vật chứng tùy thuộc từng giai đoạn tố tụng do Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Chánh án hoặc Hội đồng xét xử quyết định theo quy định pháp luật.
Vật chứng là căn cứ quan trọng để làm rõ sự thật khách quan trong vụ án hình sự bởi chúng phản ánh trực tiếp hành vi phạm tội, công cụ phạm tội hoặc những yếu tố có ý nghĩa trong việc giải quyết vụ án. Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định cụ thể về khái niệm vật chứng cũng như cách thức thu giữ, bảo quản và xử lý nhằm bảo đảm tính hợp pháp trong toàn bộ quá trình tố tụng. Đồng thời, thẩm quyền xử lý vật chứng được phân định theo từng giai đoạn tố tụng.
1. Vật chứng trong vụ án hình sự là gì?
Điều 89 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định:
Điều 89. Vật chứng
Vật chứng là vật được dùng làm công cụ, phương tiện phạm tội, vật mang dấu vết tội phạm, vật là đối tượng của tội phạm, tiền hoặc vật khác có giá trị chứng minh tội phạm và người phạm tội hoặc có ý nghĩa trong việc giải quyết vụ án.
Vật chứng là những đồ vật giúp chứng minh tội phạm và người phạm tội. Đó có thể là công cụ dùng để gây án, vật bị tác động khi phạm tội, tài sản do phạm tội mà có hoặc bất cứ đồ vật nào có thể giúp làm rõ tình tiết vụ án. Vật chứng giữ vai trò quan trọng trong quá trình điều tra, truy tố và xét xử vì chúng cung cấp dấu vết, thông tin hoặc giá trị chứng minh trực tiếp cho hành vi phạm tội.
Tình huống giả định:
-
Công an tỉnh Hà Tĩnh phát hiện vật nghi là công cụ phạm tội
Trong quá trình khám nghiệm hiện trường vụ trộm cắp tài sản, Công an tỉnh Hà Tĩnh thu giữ một cây kìm cộng lực bị vứt lại gần bờ rào của ngôi nhà bị phá khóa. Cơ quan điều tra nghi ngờ đây là công cụ phạm tội do có dấu vết trùng khớp với khóa cửa bị phá. -
Phòng Kỹ thuật hình sự tỉnh Hà Tĩnh tiến hành giám định
Phòng Kỹ thuật hình sự tiếp nhận cây kìm và kiểm tra dấu vết để xác định sự liên quan với hiện trường. Sau khi so sánh vết cắt và dấu trầy xước trên ổ khóa, cơ quan giám định kết luận vật này mang dấu vết tội phạm, đủ điều kiện xác định là vật chứng. -
Cơ quan Cảnh sát điều tra tỉnh Hà Tĩnh đưa vật vào hồ sơ vụ án
Khi có kết luận giám định, Cơ quan Cảnh sát điều tra lập biên bản thu giữ và đưa cây kìm vào danh mục vật chứng của vụ án. Vật chứng này được niêm phong, bảo quản và sử dụng làm chứng cứ buộc tội đối tượng nghi vấn trong giai đoạn điều tra và truy tố.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Cơ quan nào có thẩm quyền xử lý vật chứng trong vụ án hình sự?
Điều 106 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định:
Điều 106. Xử lý vật chứng
1. Việc xử lý vật chứng do Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra quyết định nếu vụ án được đình chỉ ở giai đoạn điều tra; do Viện kiểm sát quyết định nếu vụ án được đình chỉ ở giai đoạn truy tố; do Chánh án Tòa án quyết định nếu vụ án được đình chỉ ở giai đoạn chuẩn bị xét xử; do Hội đồng xét xử quyết định nếu vụ án đã đưa ra xét xử. Việc thi hành quyết định về xử lý vật chứng phải được ghi vào biên bản.
2. Vật chứng được xử lý như sau:
a) Vật chứng là công cụ, phương tiện phạm tội, vật cấm tàng trữ, lưu hành thì bị tịch thu, nộp ngân sách nhà nước hoặc tiêu hủy;
b) Vật chứng là tiền bạc hoặc tài sản do phạm tội mà có thì bị tịch thu, nộp ngân sách nhà nước;
c) Vật chứng không có giá trị hoặc không sử dụng được thì bị tịch thu và tiêu hủy.
3. Trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử, cơ quan, người có thẩm quyền quy định tại khoản 1 Điều này có quyền:
a) Trả lại ngay tài sản đã thu giữ, tạm giữ nhưng không phải là vật chứng cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp tài sản đó;
b) Trả lại ngay vật chứng cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp nếu xét thấy không ảnh hưởng đến việc xử lý vụ án và thi hành án;
c) Vật chứng thuộc loại mau hỏng hoặc khó bảo quản thì có thể được bán theo quy định của pháp luật; trường hợp không bán được thì tiêu hủy;
d) Vật chứng là động vật hoang dã và thực vật ngoại lai thì ngay sau khi có kết luận giám định phải giao cho cơ quan quản lý chuyên ngành có thẩm quyền xử lý theo quy định của pháp luật.
4. Trường hợp có tranh chấp về quyền sở hữu đối với vật chứng thì giải quyết theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự.
Pháp luật phân định thẩm quyền xử lý vật chứng theo từng giai đoạn tố tụng để bảo đảm việc xử lý phù hợp với tiến trình giải quyết vụ án. Khi hồ sơ còn ở giai đoạn điều tra, Cơ quan điều tra là chủ thể quyết định. Khi hồ sơ đã chuyển sang giai đoạn truy tố, thẩm quyền thuộc Viện kiểm sát. Nếu vụ án bị đình chỉ trước khi mở phiên tòa, Chánh án là người quyết định. Khi vụ án được đưa ra xét xử, Hội đồng xét xử có toàn quyền xử lý vật chứng. Cách phân cấp này giúp bảo đảm tính thống nhất, công bằng và minh bạch trong việc xử lý vật chứng.
Tình huống giả định:
-
Cơ quan Cảnh sát điều tra tỉnh Thái Nguyên tiếp nhận vụ án trộm cắp
Cơ quan Cảnh sát điều tra tỉnh Thái Nguyên thu giữ nhiều vật chứng gồm xe máy, điện thoại và dụng cụ phá khóa trong vụ trộm cắp tài sản. Trong quá trình xác minh, cơ quan điều tra nhận thấy đối tượng bỏ trốn và không thể truy tìm nên xem xét đình chỉ vụ án ở giai đoạn điều tra. -
Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Thái Nguyên rà soát hồ sơ vụ án
Sau khi nhận thông báo đình chỉ, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Thái Nguyên kiểm tra lại hồ sơ vật chứng để đánh giá sự phù hợp của việc đình chỉ. Viện kiểm sát xác định các vật chứng không còn ảnh hưởng đến việc giải quyết vụ án và yêu cầu cơ quan điều tra chuẩn bị đề xuất phương án xử lý vật chứng theo quy định. -
Cơ quan Cảnh sát điều tra tỉnh Thái Nguyên ra quyết định xử lý vật chứng
Cơ quan điều tra ban hành quyết định xử lý vật chứng gồm tịch thu dụng cụ phạm tội, trả lại tài sản hợp pháp cho chủ sở hữu và tiêu hủy vật chứng không còn giá trị. Quyết định được lập biên bản và gửi đến các cơ quan có liên quan.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Vật chứng là những đồ vật có liên quan trực tiếp đến tội phạm bao gồm công cụ phạm tội, vật mang dấu vết tội phạm, tài sản do phạm tội mà có hoặc bất kỳ vật nào có ý nghĩa trong việc giải quyết vụ án. Đây là nguồn chứng cứ quan trọng giúp làm rõ bản chất hành vi phạm tội. Thẩm quyền xử lý vật chứng được phân định theo từng giai đoạn tố tụng lần lượt thuộc về Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Chánh án hoặc Hội đồng xét xử.
