Cơ quan điều tra vụ án hình sự có được bỏ qua chứng cứ gỡ tội không?

Trong tố tụng hình sự, việc thu thập chứng cứ là cơ sở quan trọng để bảo đảm xác định đúng người, đúng tội. Tuy nhiên, không ít người lầm tưởng rằng cơ quan điều tra chỉ cần tìm chứng cứ buộc tội. Trên thực tế, pháp luật quy định rõ cơ quan điều tra phải thu thập, xem xét cả chứng cứ buộc tội và chứng cứ gỡ tội, nhằm bảo đảm tính khách quan và công bằng của quá trình điều tra, xét xử.

1. Cơ quan điều tra vụ án hình sự có được bỏ qua chứng cứ gỡ tội không?

Căn cứ theo Điều 19 Văn bản hợp nhất 46/VBHN-VPQH 2025 Bộ luật Tố tụng hình sự:

Văn bản hợp nhất 46/VBHN-VPQH 2025 Bộ luật Tố tụng hình sự

Điều 19. Tuân thủ pháp luật trong hoạt động điều tra

Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải tuân thủ pháp luật khi tiến hành hoạt động điều tra theo quy định của Bộ luật này.

Mọi hoạt động điều tra phải tôn trọng sự thật, tiến hành khách quan, toàn diện và đầy đủ; phát hiện nhanh chóng, chính xác mọi hành vi phạm tội, làm rõ chứng cứ xác định có tội và chứng cứ xác định vô tội, tình tiết tăng nặng, tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, nguyên nhân, điều kiện phạm tội và những tình tiết khác có ý nghĩa đối với việc giải quyết vụ án.

Theo quy định trên, cơ quan điều tra có nghĩa vụ thu thập, đánh giá chứng cứ một cách khách quan, không được chỉ tập trung vào chứng cứ buộc tội mà bỏ qua những yếu tố có lợi cho người bị buộc tội. Việc làm rõ chứng cứ gỡ tội là biểu hiện của nguyên tắc suy đoán vô tội và tôn trọng quyền con người trong tố tụng hình sự, giúp bảo đảm quá trình điều tra chính xác, tránh oan sai và bỏ lọt tội phạm.

Tình huống giả định

• Cơ quan điều tra chỉ tập trung chứng cứ buộc tội
  Tháng 8/2025, tại TP Hà Nội, Cơ quan Cảnh sát điều tra – Công an TP Hà Nội khởi tố anh Trần Văn Định về hành vi “Cố ý gây thương tích” sau khi bị hại tố cáo.

• Luật sư kiến nghị bổ sung chứng cứ gỡ tội
  Trong quá trình điều tra, luật sư của anh Định cung cấp video từ camera an ninh chứng minh thân chủ chỉ tự vệ, nhưng điều tra viên chưa đưa vào hồ sơ vụ án. Luật sư lập văn bản yêu cầu thu thập và xem xét chứng cứ này.

• Cơ quan điều tra phải bổ sung và đánh giá chứng cứ khách quan
  Căn cứ Điều 19 Bộ luật Tố tụng hình sự, cơ quan điều tra buộc phải xác minh video, xem xét cả chứng cứ gỡ tội. Kết quả xác minh cho thấy anh Định có hành vi phòng vệ chính đáng, nên vụ án được đình chỉ điều tra.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

2. Tòa án chỉ sử dụng chứng cứ để tuyên án có được không?

Căn cứ theo Điều 26 Văn bản hợp nhất 46/VBHN-VPQH 2025 Bộ luật Tố tụng hình sự:

Văn bản hợp nhất 46/VBHN-VPQH 2025 Bộ luật Tố tụng hình sự

Điều 26. Tranh tụng trong xét xử được bảo đảm

...

Mọi chứng cứ xác định có tội, chứng cứ xác định vô tội, tình tiết tăng nặng, tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, áp dụng điểm, khoản, điều của Bộ luật Hình sự để xác định tội danh, quyết định hình phạt, mức bồi thường thiệt hại đối với bị cáo, xử lý vật chứng và những tình tiết khác có ý nghĩa giải quyết vụ án đều phải được trình bày, tranh luận, làm rõ tại phiên tòa.

Bản án, quyết định của Tòa án phải căn cứ vào kết quả kiểm tra, đánh giá chứng cứ và kết quả tranh tụng tại phiên tòa.

Nguyên tắc tranh tụng yêu cầu mọi chứng cứ phải được trình bày và tranh luận công khai tại phiên tòa, tạo điều kiện để bị cáo, luật sư và Viện kiểm sát bảo vệ quan điểm của mình. Tuy nhiên, Tòa án không được sử dụng riêng kết quả kiếm tra, đánh giá chứng cứ để tuyên án mà còn phải dựa vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa.

Tình huống giả định

• Bản án bị hủy do không căn cứ vào kết quả tranh tụng tại tòa
  Ngày 2/10/2025, tại Phường Gia Định, TP Hồ Chí Minh, Tòa án nhân dân khu vực 5 - TP Hồ Chí Minh xét xử vụ án “Trộm cắp tài sản” đối với bị cáo Phạm Đức Quân.

• Tòa án sơ thẩm chỉ dựa vào hồ sơ, bỏ qua kết quả tranh tụng
  Trong phần xét hỏi và tranh luận, luật sư xuất trình đoạn video chứng minh bị cáo có mặt tại nhà khi vụ án xảy ra. Tuy nhiên, Hội đồng xét xử sơ thẩm chỉ dựa vào biên bản kiểm tra, đánh giá chứng cứ trong hồ sơ để tuyên án.

• Tòa án cấp tỉnh hủy bản án và yêu cầu xét xử lại
  Tòa án nhân dân TP Hồ Chí Minh xác định cấp sơ thẩm vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc tranh tụng, nên tuyên hủy bản án và giao hồ sơ để xét xử lại theo đúng quy định.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Kết luận

Cơ quan điều tra không được bỏ qua chứng cứ gỡ tội khi điều tra và Tòa án không thể chỉ dựa vào chứng cứ buộc tội để ra phán quyết. Mọi chứng cứ phải được thu thập, đánh giá khách quan và tranh luận công khai tại phiên tòa.