Phạt tiền chỉ được áp dụng theo một hình thức trong mỗi tội danh. Khi đã áp dụng phạt tiền làm hình phạt chính thì không được tiếp tục áp dụng ở phần bổ sung.
Hoạt động xét xử hình sự luôn gắn liền với việc lựa chọn loại hình phạt phù hợp cho từng hành vi phạm tội. Việc áp dụng hình phạt tiền đồng thời là hình phạt chính và hình phạt bổ sung được quy định với phạm vi rất cụ thể, tránh trùng lặp hoặc áp dụng sai bản chất. Khi một người phạm nhiều tội trong cùng một lần xét xử, Bộ luật Hình sự đặt ra nguyên tắc tổng hợp hình phạt nhằm bảo đảm bản án phản ánh đúng mức độ nguy hiểm của từng tội.
1. Có được áp dụng hình phạt tiền đồng thời là hình phạt chính và hình phạt bổ sung hay không?
Điều 32 Bộ luật Hình sự 2015 quy định:
Điều 32. Các hình phạt đối với người phạm tội
1. Hình phạt chính bao gồm:
a) Cảnh cáo;
b) Phạt tiền;
c) Cải tạo không giam giữ;
d) Trục xuất;
đ) Tù có thời hạn;
e) Tù chung thân;
g) Tử hình.
2. Hình phạt bổ sung bao gồm:
a) Cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định;
b) Cấm cư trú;
c) Quản chế;
d) Tước một số quyền công dân;
đ) Tịch thu tài sản;
e) Phạt tiền, khi không áp dụng là hình phạt chính;
g) Trục xuất, khi không áp dụng là hình phạt chính.
3. Đối với mỗi tội phạm, người phạm tội chỉ bị áp dụng một hình phạt chính và có thể bị áp dụng một hoặc một số hình phạt bổ sung.
Phạt tiền được liệt kê ở cả nhóm hình phạt chính và nhóm hình phạt bổ sung, nhưng mỗi trường hợp chỉ được dùng theo một cách. Khi Tòa án đã quyết định phạt tiền làm hình phạt chính thì khoản phạt đó đã là mức xử lý dành cho người phạm tội nên không thể tiếp tục phạt tiền thêm lần nữa ở phần hình phạt bổ sung. Quy định này giúp việc áp dụng hình phạt rõ ràng, tránh trùng lặp trong cùng một bản án.
Tình huống giả định:
-
Anh Minh bị xử lý về hành vi lừa đảo nhỏ
Anh Trần Quốc Minh tại Thành phố Hải Phòng bị truy tố về hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản với giá trị không lớn. Khi chuẩn bị xét xử, Viện kiểm sát đề nghị áp dụng phạt tiền làm hình phạt chính vì tính chất vụ án không nghiêm trọng. -
Tòa án cân nhắc việc áp dụng thêm hình phạt bổ sung
Trong quá trình nghị án, Hội đồng xét xử xem xét đề xuất bổ sung thêm phạt tiền vào phần hình phạt bổ sung nhằm tăng tính răn đe. Tuy nhiên khi đối chiếu Bộ luật Hình sự, Tòa án xác định phạt tiền đã được sử dụng làm hình phạt chính thì không được áp dụng thêm ở phần bổ sung. -
Tòa tuyên án và giải thích lý do áp dụng hình phạt
Cuối cùng, anh Minh bị tuyên phạt tiền với mức phù hợp theo khung hình phạt. Tòa cũng giải thích rõ trong bản án rằng không thể áp dụng phạt tiền thêm lần nữa ở phần hình phạt bổ sung vì luật không cho phép áp dụng cùng loại hình phạt hai lần cho một tội danh.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Trong trường hợp một người phạm nhiều tội thì hình phạt được quyết định như thế nào?
Điều 55 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 55. Quyết định hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội
Khi xét xử cùng 01 lần một người phạm nhiều tội, Tòa án quyết định hình phạt đối với từng tội và tổng hợp hình phạt theo quy định sau đây:
1. Đối với hình phạt chính:
a) Nếu các hình phạt đã tuyên cùng là cải tạo không giam giữ hoặc cùng là tù có thời hạn, thì các hình phạt đó được cộng lại thành hình phạt chung; hình phạt chung không được vượt quá 03 năm đối với hình phạt cải tạo không giam giữ, 30 năm đối với hình phạt tù có thời hạn;
b) Nếu các hình phạt đã tuyên là cải tạo không giam giữ, tù có thời hạn, thì hình phạt cải tạo không giam giữ được chuyển đổi thành hình phạt tù theo tỷ lệ cứ 03 ngày cải tạo không giam giữ được chuyển đổi thành 01 ngày tù để tổng hợp thành hình phạt chung theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều này;
c) Nếu hình phạt nặng nhất trong số các hình phạt đã tuyên là tù chung thân thì hình phạt chung là tù chung thân;
d) Nếu hình phạt nặng nhất trong số các hình phạt đã tuyên là tử hình thì hình phạt chung là tử hình;
đ) Phạt tiền không tổng hợp với các loại hình phạt khác; các khoản tiền phạt được cộng lại thành hình phạt chung;
e) Trục xuất không tổng hợp với các loại hình phạt khác;
2. Đối với hình phạt bổ sung:
a) Nếu các hình phạt đã tuyên là cùng loại thì hình phạt chung được quyết định trong giới hạn do Bộ luật này quy định đối với loại hình phạt đó; riêng đối với hình phạt tiền thì các khoản tiền phạt được cộng lại thành hình phạt chung;
b) Nếu các hình phạt đã tuyên là khác loại thì người bị kết án phải chấp hành tất cả các hình phạt đã tuyên.
Khi một người phạm nhiều tội và được xét xử trong cùng một lần, Tòa án phải xác định hình phạt cho từng tội trước. Sau đó, các hình phạt được cộng theo nguyên tắc chung như những mức phạt là cải tạo không giam giữ hoặc tù có thời hạn sẽ được cộng lại nhưng vẫn phải giữ trong giới hạn tối đa mà pháp luật cho phép. Nếu trong các mức phạt có tù chung thân hoặc tử hình thì người bị kết án phải chấp hành đúng mức phạt cao nhất đó. Phạt tiền không nhập với các hình phạt khác mà chỉ cộng với các khoản phạt tiền khác của từng tội. Với phần hình phạt bổ sung, nếu cùng loại thì gộp lại trong phạm vi luật định, còn nếu khác loại thì người bị kết án phải chấp hành đầy đủ từng hình phạt.
Tình huống giả định:
-
Anh Hòa bị truy tố về hai tội khác nhau
Anh Vũ Minh Hòa tại Thành phố Hà Nội bị truy tố cùng lúc về hai tội gồm trộm cắp tài sản và cố ý gây thương tích. Hồ sơ vụ án được gộp và đưa ra xét xử trong một phiên tòa vì cả hai tội đều do anh Hòa thực hiện trong cùng một giai đoạn. -
Toà án tuyên hình phạt cho từng tội trước khi tổng hợp
Tại phiên tòa, Hội đồng xét xử tuyên phạt anh Hòa 12 tháng tù về tội trộm cắp tài sản và 18 tháng tù về tội cố ý gây thương tích. Sau khi tuyên riêng từng mức phạt, Tòa chuyển sang bước tổng hợp hình phạt theo quy định. -
Tòa án tổng hợp theo nguyên tắc cộng hình phạt
Vì cả hai mức phạt đều là tù có thời hạn, Tòa án cộng lại thành hình phạt chung là 30 tháng tù không vượt quá giới hạn tối đa mà luật cho phép. Các hình phạt bổ sung của từng tội cũng được xem xét và quyết định theo từng loại hình phạt đã tuyên.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Việc áp dụng hình phạt tiền có thể được áp dụng ở vai trò hình phạt chính hoặc hình phạt bổ sung nhưng mỗi tội chỉ được sử dụng theo một vai trò duy nhất, không được áp dụng cả hai cùng lúc. Khi một người phạm nhiều tội, Tòa án phải tuyên từng mức phạt riêng rồi mới cộng lại theo nguyên tắc chung giúp bản án rõ ràng và dễ thi hành.
