Phát mại tài sản được thực hiện qua các phương thức như bán đấu giá, tự bán, nhận tài sản để trừ nợ hoặc thỏa thuận khác; nếu không thỏa thuận thì bắt buộc bán đấu giá.
Phát mại tài sản là một thủ tục quan trọng trong quá trình xử lý tài sản bảo đảm khi nghĩa vụ vay vốn không được thực hiện đúng cam kết. Khái niệm phát mại tài sản giúp làm rõ bản chất của việc xử lý tài sản bảo đảm và xác định khi nào biện pháp này được áp dụng trong các quan hệ thế chấp, cầm cố. Đồng thời, quy định về các phương thức phát mại tài sản cho thấy những cách mà pháp luật cho phép nhằm xử lý tài sản bảo đảm một cách minh bạch và hiệu quả.
1. Phát mại tài sản là gì?
Trả lời vắn tắt: Phát mại tài sản là việc xử lý tài sản bảo đảm bằng các phương thức do pháp luật cho phép khi bên có nghĩa vụ không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ. Đây là biện pháp được áp dụng để thu hồi nợ theo hợp đồng cầm cố, thế chấp.
Căn cứ Điều 299 Bộ luật Dân sự 2015 quy định:
Điều 299. Các trường hợp xử lý tài sản bảo đảm
1. Đến hạn thực hiện nghĩa vụ được bảo đảm mà bên có nghĩa vụ không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ.
2. Bên có nghĩa vụ phải thực hiện nghĩa vụ được bảo đảm trước thời hạn do vi phạm nghĩa vụ theo thỏa thuận hoặc theo quy định của luật.
3. Trường hợp khác do các bên thỏa thuận hoặc luật có quy định.
Phát mại tài sản được hiểu là quá trình bán hoặc xử lý tài sản bảo đảm khi nghĩa vụ không được thực hiện đúng thỏa thuận. Khi rơi vào các trường hợp nêu tại Điều 299, tài sản thế chấp hoặc cầm cố có thể bị xử lý để đảm bảo quyền thu hồi nợ của bên nhận bảo đảm. Quá trình phát mại luôn phải tuân theo thủ tục, hình thức xử lý tài sản do pháp luật quy định và được thực hiện một cách công khai, minh bạch để bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan.
Tình huống giả định:
- Ông Khoa chậm trả nợ theo hợp đồng vay có thế chấp xe ô tô
Ông Nguyễn Minh Khoa vay vốn tại ngân hàng và thế chấp chiếc ô tô cá nhân. Đến hạn trả nợ, ông Khoa không thanh toán và cũng không bổ sung được phương án trả nợ. - Ngân hàng thông báo và áp dụng biện pháp xử lý tài sản
Sau nhiều lần nhắc nhở, Ngân hàng Thương mại Xuân Hòa gửi văn bản thông báo xử lý tài sản thế chấp do vi phạm nghĩa vụ trả nợ. Ô tô được yêu cầu bàn giao để tiến hành thủ tục phát mại. -
Ô tô được phát mại theo đúng thủ tục pháp luật
Ngân hàng lựa chọn hình thức bán đấu giá tài sản theo thỏa thuận trong hợp đồng. Sau khi bán, số tiền thu được được dùng để trừ vào khoản nợ của ông Khoa và các chi phí liên quan theo quy định của pháp luật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Các phương thức phát mại tài sản hiện nay là gì?
Trả lời vắn tắt: Phát mại tài sản được thực hiện thông qua các phương thức gồm bán đấu giá, bên nhận bảo đảm tự bán, bên nhận bảo đảm nhận chính tài sản để trừ nợ hoặc áp dụng phương thức khác theo thỏa thuận. Trường hợp không có thỏa thuận, tài sản phải được bán đấu giá
Căn cứ Điều 303 Bộ luật Dân sự 2015 quy định:
Điều 303. Phương thức xử lý tài sản cầm cố, thế chấp
1. Bên bảo đảm và bên nhận bảo đảm có quyền thỏa thuận một trong các phương thức xử lý tài sản cầm cố, thế chấp sau đây:
a) Bán đấu giá tài sản;
b) Bên nhận bảo đảm tự bán tài sản;
c) Bên nhận bảo đảm nhận chính tài sản để thay thế cho việc thực hiện nghĩa vụ của bên bảo đảm;
d) Phương thức khác.
2. Trường hợp không có thỏa thuận về phương thức xử lý tài sản bảo đảm theo quy định tại khoản 1 Điều này thì tài sản được bán đấu giá, trừ trường hợp luật có quy định khác.
Pháp luật cho phép nhiều phương thức để xử lý tài sản bảo đảm khi phát mại tùy vào thỏa thuận giữa các bên. Hình thức phổ biến nhất là bán đấu giá để bảo đảm tính công khai và minh bạch. Ngoài ra, bên nhận bảo đảm có thể tự bán tài sản hoặc nhận chính tài sản để trừ nợ nếu hai bên thống nhất. Trường hợp không có thỏa thuận cụ thể, pháp luật mặc định áp dụng phương thức bán đấu giá. Việc lựa chọn phương thức nào phải bảo đảm tuân thủ đúng trình tự và không xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của bên bảo đảm.
Tình huống giả định:
- Ngân hàng Thịnh Vượng lựa chọn phương thức xử lý tài sản theo thỏa thuận
Ông Lê Hoàng Minh vay vốn tại Ngân hàng Thịnh Vượng và thế chấp căn hộ chung cư. Khi ông Minh mất khả năng thanh toán, ngân hàng rà soát hợp đồng và xác định hai bên đã thống nhất phương thức xử lý là bán đấu giá tài sản nếu nghĩa vụ bị vi phạm. - Thủ tục bán đấu giá được triển khai
Ngân hàng Thịnh Vượng gửi hồ sơ đến Trung tâm Đấu giá Tài sản tỉnh Hà Tĩnh để tổ chức bán đấu giá căn hộ. Tài sản được thẩm định giá, niêm yết công khai và đưa ra đấu giá theo đúng quy trình pháp luật. -
Số tiền thu được được dùng để thanh toán nghĩa vụ
Căn hộ được bán thành công và số tiền thu được được ngân hàng dùng để thanh toán khoản nợ của ông Minh cùng các chi phí liên quan. Nếu còn dư, ngân hàng sẽ hoàn trả lại cho ông Minh theo quy định.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Phát mại tài sản được thực hiện thông qua các phương thức xử lý mà pháp luật cho phép bao gồm bán đấu giá, bên nhận bảo đảm tự bán, nhận chính tài sản để trừ nợ hoặc áp dụng phương thức khác theo thỏa thuận. Trường hợp các bên không có thỏa thuận, pháp luật mặc định áp dụng phương thức bán đấu giá nhằm bảo đảm tính minh bạch và bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan.
