Biện pháp tự vệ trong nhập khẩu hàng hóa nước ngoài vào Việt Nam là gì?

Biện pháp tự vệ trong nhập khẩu hàng hóa là một công cụ quan trọng nhằm bảo đảm sự ổn định của thị trường và bảo vệ các ngành sản xuất trong nước trước sức ép từ hàng hóa ngoại nhập. Pháp luật đã quy định rõ khái niệm biện pháp tự vệ để xác định phạm vi, mục đích và bản chất của cơ chế bảo vệ này. Đồng thời, các hình thức biện pháp tự vệ được phép áp dụng cũng được pháp luật liệt kê cụ thể nhằm duy trì môi trường cạnh tranh lành mạnh và hạn chế tối đa thiệt hại cho doanh nghiệp Việt Nam.

1. Biện pháp tự vệ trong nhập khẩu hàng hóa nước ngoài vào Việt Nam là gì?

Khoản 1 Điều 91 Luật Quản lý ngoại thương 2017 quy định như sau:

Luật Quản lý ngoại thương 2017

Điều 91. Biện pháp tự vệ

1. Biện pháp tự vệ trong nhập khẩu hàng hóa nước ngoài vào Việt Nam (sau đây gọi là biện pháp tự vệ) là biện pháp được áp dụng trong trường hợp hàng hóa được nhập khẩu quá mức vào Việt Nam gây ra thiệt hại nghiêm trọng hoặc đe dọa gây ra thiệt hại nghiêm trọng của ngành sản xuất trong nước.

...

Quy định trên cho thấy biện pháp tự vệ chỉ được áp dụng khi lượng hàng nhập khẩu tăng đột biến đến mức ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành sản xuất trong nước. Mục tiêu chính của biện pháp này không phải hạn chế thương mại mà nhằm tạo khoảng thời gian để doanh nghiệp nội địa điều chỉnh, nâng cao năng lực cạnh tranh. Việc áp dụng biện pháp tự vệ phải dựa trên kết quả điều tra khách quan, có đánh giá đầy đủ về mức độ thiệt hại hoặc nguy cơ gây thiệt hại. Đây là cơ chế bảo vệ tạm thời, có thời hạn và tuân thủ chặt chẽ quy định của pháp luật và cam kết quốc tế.

Tình huống giả định

Tác động của thép nhập khẩu tăng mạnh đến ngành sản xuất trong nước

• Ghi nhận lượng thép nhập khẩu tăng đột biến và dấu hiệu thiệt hại của doanh nghiệp nội địa

  Tháng 6/2025, nhiều doanh nghiệp thép trong nước báo cáo lượng thép giá rẻ nhập khẩu từ nước ngoài tăng bất thường. Việc giá bán thấp hơn đáng kể khiến thép nội địa khó tiêu thụ, hàng tồn kho tăng nhanh và doanh thu sụt giảm rõ rệt. Một số nhà máy bắt đầu phải cắt giảm ca sản xuất để hạn chế thua lỗ.

• Bộ Công Thương điều tra nguy cơ thiệt hại nghiêm trọng và thu thập dữ liệu thị trường

  Trước phản ánh trên, Hiệp hội Thép Việt Nam gửi văn bản đề nghị Bộ Công Thương mở điều tra việc nhập khẩu thép vượt mức. Bộ tiến hành xem xét dữ liệu nhập khẩu, tổng hợp báo cáo sản lượng, lượng tồn kho và mức giảm lợi nhuận của doanh nghiệp trong nước. Kết quả sơ bộ cho thấy lượng thép nhập khẩu tăng hơn 60% so với cùng kỳ, gây sức ép cạnh tranh trực tiếp và có nguy cơ dẫn đến thiệt hại nghiêm trọng.

• Quyết định áp dụng biện pháp tự vệ tạm thời để bảo vệ ngành thép

  Sau khi hoàn tất đánh giá, Bộ Công Thương quyết định áp dụng biện pháp tự vệ tạm thời bằng việc tăng thuế nhập khẩu đối với thép trong phạm vi pháp luật cho phép. Biện pháp này góp phần giảm tác động tiêu cực từ hàng giá rẻ nhập khẩu và giúp doanh nghiệp trong nước có thời gian điều chỉnh sản xuất.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

2. Các biện pháp tự vệ bao gồm những biện pháp nào?

Khoản 2 Điều 91 Luật Quản lý ngoại thương 2017 quy định như sau:

Luật Quản lý ngoại thương 2017

Điều 91. Biện pháp tự vệ

...

2. Các biện pháp tự vệ bao gồm:

a) Áp dụng thuế tự vệ;

b) Áp dụng hạn ngạch nhập khẩu;

c) Áp dụng hạn ngạch thuế quan;

d) Cấp giấy phép nhập khẩu;

đ) Các biện pháp tự vệ khác.

Biện pháp tự vệ là công cụ quan trọng để Nhà nước can thiệp khi hàng hóa nhập khẩu tăng đột biến và gây ảnh hưởng tiêu cực đến ngành sản xuất nội địa. Tùy vào mức độ thiệt hại, cơ quan có thẩm quyền có thể áp dụng thuế bổ sung, hạn chế lượng nhập khẩu hoặc yêu cầu doanh nghiệp phải có giấy phép khi nhập hàng. Việc lựa chọn biện pháp nào sẽ dựa trên mức độ thiệt hại, khả năng phục hồi của ngành sản xuất và nghĩa vụ của Việt Nam theo các cam kết quốc tế.

Tình huống giả định

Áp dụng hạn ngạch nhập khẩu với sản phẩm gạch men

• Doanh nghiệp nội địa báo cáo thiệt hại do gạch men nhập khẩu tăng cao

  Tháng 4/2025, Công ty Gạch men Hoàng Phát (trụ sở tại TP. Hồ Chí Minh) ghi nhận lượng gạch men nhập khẩu từ một số quốc gia châu Á tăng mạnh, khiến sản phẩm trong nước bị tồn kho hơn 30%. Doanh nghiệp báo cáo doanh thu giảm sâu và buộc phải tạm ngừng một dây chuyền sản xuất để tránh thiệt hại lớn hơn.

• Bộ Công Thương khảo sát thị trường và đánh giá mức độ thiệt hại

  Trên cơ sở phản ánh của doanh nghiệp và Hiệp hội Vật liệu xây dựng Việt Nam, Bộ Công Thương tiến hành thu thập dữ liệu nhập khẩu ba quý gần nhất. Báo cáo tổng hợp cho thấy lượng gạch men nhập khẩu tăng 55% so với cùng kỳ, giá bán thấp hơn đáng kể so với hàng sản xuất trong nước, gây sức ép lớn lên toàn ngành. Bộ xác định có dấu hiệu thiệt hại nghiêm trọng và xem xét áp dụng biện pháp tự vệ.

• Quyết định áp dụng hạn ngạch nhập khẩu để bảo vệ ngành sản xuất gạch men

  Sau bước điều tra sơ bộ, Bộ Công Thương ra quyết định áp dụng hạn ngạch nhập khẩu đối với gạch men thuộc các mã hàng hóa bị ảnh hưởng. Mục tiêu của quyết định là giảm lượng hàng nhập khẩu vượt mức và tạo điều kiện để doanh nghiệp nội địa cân bằng sản xuất, tiêu thụ.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Kết luận

Biện pháp tự vệ là công cụ quan trọng giúp Việt Nam bảo vệ ngành sản xuất trong nước trước tình trạng hàng hóa nhập khẩu tăng đột biến gây thiệt hại nghiêm trọng. Biện pháp tự vệ được áp dụng khi hàng hóa nhập khẩu vượt mức và gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước, nhằm tạo lại sự cân bằng cho thị trường nội địa. Biện pháp tự vệ có thể được triển khai dưới nhiều hình thức như thuế tự vệ, hạn ngạch nhập khẩu, hạn ngạch thuế quan, cấp giấy phép nhập khẩu hoặc các biện pháp khác. Việc lựa chọn biện pháp cụ thể sẽ dựa trên mức độ thiệt hại và yêu cầu bảo vệ hợp lý đối với ngành sản xuất trong nước.