Đương sự hoặc người đại diện hợp pháp có quyền yêu cầu trưng cầu giám định về vấn đề liên quan đến quyền và lợi ích của họ trừ trường hợp liên quan trách nhiệm hình sự.
Trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, giám định đóng vai trò quan trọng trong việc xác định các yếu tố chuyên môn phục vụ hoạt động điều tra và xét xử. Trưng cầu giám định là một phần của hoạt động tố tụng, được cơ quan có thẩm quyền thực hiện nhằm làm rõ những vấn đề cần đánh giá bằng kiến thức khoa học. Pháp luật cũng quy định rõ những chủ thể có quyền yêu cầu trưng cầu giám định để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của họ trong quá trình tố tụng.
1. Trưng cầu giám định trong tố tụng hình sự là gì?
Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 không đưa ra định nghĩa trực tiếp nhưng thông qua các điều luật về giám định, có thể xác định bản chất giám định trong tố tụng hình sự là:
Việc nghiên cứu vật chứng, chứng từ, tử thi, tình trạng sức khỏe và đặc điểm thể chất của người sống có ý nghĩa đối với vụ án nhằm đưa ra kết luận chuyên môn.
Trong tố tụng hình sự, có nhiều vấn đề mang tính kỹ thuật hoặc chuyên môn mà điều tra viên, kiểm sát viên hoặc thẩm phán không thể tự kết luận bằng hiểu biết thông thường. Khi đó, cơ quan có thẩm quyền sẽ ra quyết định trưng cầu giám định để yêu cầu giám định viên phân tích vật chứng, tài liệu, dữ liệu, tử thi hoặc tình trạng sức khỏe của cá nhân liên quan. Kết luận giám định là cơ sở quan trọng giúp xác định bản chất sự việc, củng cố chứng cứ và hỗ trợ quá trình đánh giá hành vi phạm tội.
Tình huống giả định:
-
Điều tra viên phát hiện tài liệu cần giám định
Trong quá trình điều tra một vụ cố ý gây thương tích tại tỉnh Khánh Hòa, điều tra viên Trần Anh Tuấn phát hiện mẫu dấu vân tay thu được tại hiện trường có dấu hiệu quan trọng. Tuy nhiên, để xác định nguồn gốc và khả năng trùng khớp, cơ quan điều tra không thể tự kết luận bằng hiểu biết thông thường. -
Cơ quan điều tra ban hành quyết định trưng cầu giám định
Điều tra viên lập hồ sơ và đề xuất trưng cầu giám định dấu vân tay gửi đến Phòng Kỹ thuật hình sự tại thành phố Hồ Chí Minh. Quyết định trưng cầu yêu cầu giám định viên phân tích mẫu vật, đối chiếu với dữ liệu lưu trữ để xác định danh tính người liên quan. -
Giám định viên thực hiện chuyên môn và trả kết luận
Sau khi tiếp nhận, giám định viên tiến hành so sánh bằng các phương pháp khoa học kỹ thuật sau đó lập bản kết luận gửi lại cơ quan điều tra. Kết luận giám định trở thành chứng cứ quan trọng, giúp củng cố hướng điều tra và làm rõ bản chất vụ án.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Ai có quyền yêu cầu trưng cầu giám định trong tố tụng hình sự?
Điều 207 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định:
Điều 207. Yêu cầu giám định
1. Đương sự hoặc người đại diện của họ có quyền đề nghị cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng trưng cầu giám định những vấn đề liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ, trừ trường hợp việc giám định liên quan đến việc xác định trách nhiệm hình sự của người bị buộc tội.
Trong thời hạn 07 ngày kể từ ngày nhận được văn bản đề nghị, cơ quan tiến hành tố tụng phải xem xét, ra quyết định trưng cầu giám định. Trường hợp không chấp nhận đề nghị thì thông báo cho người đã đề nghị giám định biết bằng văn bản và nêu rõ lý do. Hết thời hạn này hoặc kể từ ngày nhận được thông báo từ chối trưng cầu giám định của cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng thì người đề nghị giám định có quyền tự mình yêu cầu giám định.
2. Người yêu cầu giám định có các quyền và nghĩa vụ theo quy định của Luật giám định tư pháp.
Quyền yêu cầu trưng cầu giám định của đương sự là cơ sở quan trọng để bảo vệ lợi ích hợp pháp trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Khi họ đề nghị nhưng cơ quan tiến hành tố tụng không chấp thuận, cơ quan này phải trả lời bằng văn bản và nêu rõ lý do. Nếu hết thời hạn 07 ngày hoặc sau khi nhận thông báo từ chối, người đề nghị có thể tự mình yêu cầu giám định theo Luật Giám định tư pháp. Tuy nhiên, quyền này không áp dụng cho các nội dung liên quan trực tiếp đến việc xác định trách nhiệm hình sự của người bị buộc tội nhằm bảo đảm tính khách quan của hoạt động tố tụng.
Tình huống giả định:
-
Chị Lan đề nghị trưng cầu giám định về thiệt hại tài sản
Võ Thị Lan (29 tuổi, tỉnh Quảng Ninh) là bị hại trong vụ án cố ý làm hư hỏng tài sản. Chị cho rằng mức độ hư hại xe máy của mình chưa được đánh giá đầy đủ nên chuẩn bị hồ sơ đề nghị trưng cầu giám định lại để bảo đảm quyền lợi. -
Cơ quan điều tra tiếp nhận và xử lý yêu cầu trong thời hạn luật định
Sau khi nhận được văn bản, cơ quan điều tra có trách nhiệm xem xét trong 07 ngày. Qua kiểm tra, điều tra viên nhận thấy yêu cầu của Lan liên quan trực tiếp đến quyền của bị hại, nên tiến hành lập tờ trình để đề xuất trưng cầu. -
Quyết định trưng cầu giám định được ban hành
Cơ quan điều tra ban hành quyết định trưng cầu giám định thiệt hại tài sản và gửi đến tổ chức giám định tại thành phố Hải Phòng. Kết quả giám định được dùng để xác định mức độ thiệt hại và làm rõ căn cứ xử lý trong vụ án hình sự.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Trưng cầu giám định trong tố tụng hình sự giúp làm rõ những vấn đề chuyên môn cần thiết cho quá trình điều tra và xét xử. Quyền yêu cầu trưng cầu giám định của đương sự được pháp luật bảo đảm nhằm bảo vệ lợi ích hợp pháp trong từng vụ án. Khi đáp ứng điều kiện luật định, cơ quan tố tụng có trách nhiệm xem xét và ra quyết định trưng cầu giám định để bảo đảm quá trình giải quyết vụ án diễn ra khách quan và chính xác.
